پیشرفت های فناورانه نفت و گاز در سالی که گذشت/ تجربه های موفق در دانش بنیان کردن بزرگترین صنعت کشور

گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ صنعت نفت و گاز ایران به خصوص در سال های اخیر که با تحریم تجهیزات نیز مواجه شده است، در حرکت به استفاده از تجهیزات داخلی و بومی، گام های بزرگی برداشته است. تجهیزات مورد نیاز این صنایع در طرح های مختلفی نظیر کارگروه تولید بار اول به دانش بنیان ها سپرده شده است.

بومی سازی موتور گرداننده حفاری، فناوری نوین صنعت حفاری

یکی از نمونه های درخشان اعتماد به توان داخلی در صنعت نفت و گاز، بومی سازی و ساخت یکی از دستگاه های مهم صنعت حفاری است که جهت حفاری در عمق بیش از 4 هزار متر، اتصال و یا جداکردن لوله های حفاری از آن استفاده می شود و با عملکردی متفاوت، جایگزین روش های قدیمی حفاری و لوله گذاری می شود.

دستگاه تاپ درایو یا گرداننده فوقانی، یک موتور هیدرولیکی یا الکتریکی است که به صورت دستگاهی مجزا در دکل حفاری نصب می گردد و رشته حفاری و در نتیجه مته را به حرکت در می آورد. این دستگاه یک تجهیز با قابلیت جابجایی است که در دکل های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند و سرعت عمل در حفاری را افزایش می دهد.

تغییر رویه حفاری به استفاده از روش نوین استفاده از گرداننده فوقانی و کنار گذاشتن روش های قدیمی حفاری در ایران از سال 1382 آغاز گردید. در ابتدا ساخت 15 قلم از این دستگاه با مشارکت یک شرکت خارجی انجام می شد اما بعد از افزایش فشارهای بین المللی و اعمال تحریم های تجهیزاتی ادامه همکاری با این شرکت خارجی قطع شد.

سرانجام در سال 1391، یک شرکت دانش بنیان ایرانی توانست فرآیند طراحی، ساخت، نصب و راه اندازی اولین دستگاه تاپ درایو بومی در ایران را با موفقیت کامل به سرانجام برساند و در سال 1401 این دستگاه ایرانی وارد بهره برداری در ایستگاه های حفاری نفت و گاز کشور شد.

حرکت به سمت خودکفایی در تولید کاتالیست های صنعت پتروشیمی

اوایل اسفندماه سال 1401 بود که مدیرعامل شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی از بومی سازی تعداد 84 کاتالیست از 99 کاتالیست مورد استفاده در صنعت پتروشیمی خبر داد. این خبر حاکی از حرکت کشور ایران به سمت خودکفایی در ساخت کاتالیست های پتروشیمی به کمک دانش بنیان ها بود.

پیش تر نیز شاهد خبرهایی از صادرات 1000 تن از کاتالیست های صنعت پتروشیمی به کشورهای همسایه و استفاده از کاتالیست های بومی در پالایشگاه فراسرزمینی ونزوئلا بودیم. این ارقام نشان می دهد که در زمینه تولید این کاتالیست ها در زمره صادرکنندگان آن قرار داریم.

در صنایع پتروشیمی، مواد خام نفتی مورد پالایش قرار می گیرند و تبدیل به مواد دیگری می شوند که در صنایع مختلف کاربرد دارند. برای تبدیل مواد خام به مواد ارزشمندتر، نیاز به شرایط فرایندی مناسب جهت ایجاد واکنش های شیمیایی است؛ اما در عمل برای تسهیل واکنش ها از کاتالیست ها استفاده می شود. در بیشتر موارد، استفاده از کاتالیست ها ضروری است و بخشی از هزینه صنعت پتروشیمی برای تهیه این مواد مصرف می شود.

در سالی که در آغاز آن قرار داریم، خودکفایی در این صنعت و تولید تمامی انواع کاتالیست های مورد نیاز صنایع پتروشیمی امری است که منتظر تحقق آن به کمک دانش محققان ایرانی هستیم.

بومی سازی دانش فنی تولید انواع خاص کک نفتی

در آذرماه سال 1398 وزارت خارجه آمریکا در بیانیه ای فروش و انتقال کک نفتی و الکترود گرافیتی به ایران را مشمول تحریم های واشنگتن اعلام کرد. اقدامی که به دنبال این بود که صنعت فولاد کشور را به زانو دربیاورد. در همین سال تفاهم نامه تولید کک اسفنجی و سوزنی به امضای وزیر نفت و وزیر صنعت، معدن و تجارت می رسد تا اینکه در سال 1401 دانش فنی ساخت کک اسفنجی بومی سازی می شود.

جواد اوجی، وزیر نفت در مراسم کلنگ زنی طرح ارتقای کیفیت تولید فرآورده های پالایشگاه نفت بندرعباس، تولید کک اسفنجی و رفع بی نیازی کشور از آن را از اهداف این طرح 2.2 میلیارد یورویی عنوان کرد. این طرح به علت پیچیدگی های فنی بالا و نیاز به سرمایه گذاری اولیه بالا، به سه زیر پروژه تقسیم شده است که واحد کک سازی یکی از آن ها است.

کک، یک محصول جانبی نفت خام است که انواع مختلف آن در بسیاری از صنایع مختلف نفتی و متالورژی مورد استفاده قرار می گیرد. کک سوزنی، شکلی خاص از کک نفتی است که با فناوری پیچیده ای تولید می شود و برای تولید فولاد در کوره های قوس الکتریکی صنایع فولاد مورد استفاده قرار می گیرد. کک اسفنجی نیز قطعات سخت، متخلخل و با شکل های نامنظم کک نفتی و محصولی با ارزش است و در زنجیره تولید فولاد و آلومینیوم کشور مورد استفاده قرار می گیرد.

کک اسفنجی جایگزین بهتر نفت کوره است که برای ذوب در صنایع فولاد مصرف می شود. با بومی سازی دانش فنی تولید این سوخت مصرفی مهم، تولید نفت کوره در پالایشگاه ها جای خود را به تولید محصول با ارزش کک اسفنجی می دهد.

آنچه گفته شد، نمونه های موفقی از تکیه بر توانمندی های داخلی در سایه تحریم است. نمونه هایی که نشان می دهد می توان تدبیری اندیشید که با تحریم های ظالمانه به طور هدفمند مقابله کرد و آن ها را خنثی کرد و اگر بتوان به سمت دانش بنیان کردن صنایع مهم کشور حرکت کرد، بسیاری از نیازهای کشور رفع خواهد شد.

با افزایش شرکت های دانش بنیان در حوزه های مختلف فناوری در کشور، حرکت صنایع مختلف به سمت استفاده از دانش و فناوری های بومی در سال 1402 یک الزام جدی است و تجربه های موفق وزارت نفت در دانش بنیان کردن صنعت نفت و گاز باید در صنایع دیگری چون خودروسازی نیز به وقوع بپیوندد.

پایان پیام/