طرحواره درمانی در واقع یک روش درمانی خاص بوده که همه به صورت یکپارچه در آن شرکت دارند. در این روش درمانگر تمام جنبه های درمانی شناختی، رفتاری،تجربی، روانکاوی و حتی بین فردی را به صورت یکجا مورد بررسی قرار می دهد و با ترکیب آنها سعی می کند تا به درمان سرعت بیشتری ببخشد. طرحداره جایگزین خوبی به جای درمان های قدیمی بوده و توانسته به صورت عمقی به درمان افراد کمک کند و تاثیراتی ماندگار داشته باشد. برای ایجاد این طرحواره اساتید مربوطه ابتدا تحقیقاتی گسترده روی مراجعین انجام دادند. با این تحقیقات آنها دریافتند که الگوهای رفتاری و احساسی و فکری آنها کاملا غیر عادی بوده و نیاز به درمان دارند.

این طرحواره بر روی جمع یا گروه انجام می شود و می تواند نتایج کلی خوبی را به همراه داشته باشد. در طرحواره افکار و اعمال و رفتار و احساسات همگی به صورت جزئی و طی چندین روز متوالی مورد ارزیابی قرار می گیرد و درمانگر متوجه می شود که آنها دارای اختلال شخصیتی هستند و بهتر است هر چه زودتر درمان شوند. در این شرایط امکان مقایسه افراد با هم وجود دارد و این می تواند به شناخت بهتر اختلالات کمک کند. دکتر یانگ تلاش کرده تا در طرحواره درمانی تمرکز خود را بر روی یافتن و اصلاح این الگوها و آموزش طرحواره درمانی قرار دهد.

در طرحواره های درمانی بیشتر طرحواره هایی مورد توجه هستند که الگوهای تخریب گری و ماندگار را تشکیل می دهند که این الگوها در همان اوایل زندگی در فرد شکل می گیرند و بیشتر شامل احساسات و افکار منفی می شوند که کاملا ناکارآمد هستند و شخص مدام آنها را تکرار می کند بدون اینکه در زندگی به پیشرفتی برسد و اهدافی را دنبال کند. در دوره طرحواره درمانی باورهایی که شامل جملات منفی هستند زیاد به زبان آورده می شوند. در آموزش طرحواره درمانی درمانگر سعی می کند تا تمام نکات آموزشی را به صورت ریز و جزئی بیان کند.

تست طرحواره درمانی برای شناخت ویژگی های افراد بهترین گزینه بوده که شامل یک پرسشنامه اصولی و کاملا تخصصی است. طرحوارع ها معمولا در اوایل زندگی یا در بزرگسالی در فرد ایجاد می شوند که جنبه های مثبت و منفی دارند و طرحواره منفی زمانی که نیازهای کودک به خوبی برآورده نشده باشد در او شکل می گیرند. والدین نقش مهمی در ایجاد این طرحواره ها دارند آنها با رفع نیازهای کودک او را به عنوان یک فرد سالم پرورش می دهند بدین ترتیب باعث ن شوند تا بیشتر طرحواره های مثبت درون او پرورش پیدا کند.

دوره طرحواره درمانی

طرحواره درمانی دوره های مختلفی دارد که افراد برای درمان اصولی و درست باید تمام دوره ها را به خوبی پشت سر بگذارند. زمانی که طرحواره به دلیل وقوع یک حادثه فوران می کند تمام احساس و هیجان و همچنین افکار و رفتار شما را تحت تاثیر قرار می دهد. در این زمان است که افراد به احساسات منفی گرایش پیدا می کنند و بیشتر تمایل دارند تا افکار و اعمالی کاملا ناکارآمد را از خود نشان دهند. در این دوره درمانی فرد سعی می کند تا به کمک سبک های زیر با طرحواره مقابله کند:

تسلیم : در این شرایط فرد اعتماد به نفس خود را از دست داده است و تسلیم طرحواره می شود به طوری که رفتار و احساسی که طرحواره به او آموزش داده را تجربه می کند.

اجتناب : در این سبک فرد فقط به دوری و اجتناب از طرحواره فکر می کند و به عواقب آن فکر نمی کند.

جبران افراطی : در این سبک فرد در تلاش است تا به صورت افراطی خلاف جشنواره عمل کند.

زمانی که گرفتار یک طرحواره می شوید به سرعت یک واکنش عاطفی نشان می دهید و خلق و خوی شما تغییر خواهد کرد. بدین ترتیب به یکی از حالت های زیر وارد خواهید شد:

حالت های بچه گانه که در آن رفتارهایی کودکانه از خود نشان می دهید.

حالت های مقابله ای ناسازگار  که در این حالت باعث هر چیزی مقابله خواهید کرد.

حالت والدین ناسازگار  که تحت هیچ شرایطی سازگار نیستند.

حالت سالم بالغانه که درک خوبی از محیط دارد.

با طرحواره درمانی شما یاد می گیرید تا چگونه با این حالت های آنی روبرو شوید. در واقع طرحواره کمک می کند تا با الگوهای سرسخت فکری، احساسی، رفتاری غلبه کنید و گزینه های سالم تری را جایگزین آن کنید. با آموزش طرحواره درمانی شما می توانید طرحواره ها را شناسایی کنید و از روش های درمانی کمک بگیرید. این روش درمانی بر اساس شواهد بوده بدین ترتیب می تواند تاثیراتی مثبت و ماندگار را به جای بگذارد.

هدف اصلی طرحواره درمانی تاثیر مثبت بر شخصیت افراد است از این رو توانسته در از بین بردن علائم مزمن نقش بسزایی داشته باشد. به همین دلیل طرحواره درمانی کاربردهای زیادی دارد که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می کنیم:

اولین و مهمترین کاربرد طرحواره درمانی شناسایی الگوهای رفتاری است که برای‌ درمان آنها هم تلاش می کند.

کاربرد دیگر طرحواره درمانی پاسخ دادن به چالش هایی است که با سر زندگی افراد قرار می گیرد.

دیکر کاربرد طرحواره درمانی که در دوره های مختلف هم مشاهده می شود شناسایی نقاط قوت فرد و شکل دادن به آنها است.

نکته مهمی که در تمام دوره های درمانی باید به آن‌ توجه شود کمک گرفتن از مصاحبه و تست طرحواره درمانی است که به شناخت رفتارها و ذهنیت های عموم کمک زیادی می کند.

نکات مهم و اساسی درباره طرحواره درمانی

طرحواره درمانی همان روش ها و راهکارهای پردازش اطلاعات است که بر اساس واقعیت یا تجارب شخصی شکل می گیرد بدین ترتیب اطلاعاتی واقعی و مفید را در اختیار افراد قرار می دهد. عواملی که در به وجود امدن طرحواره ها نقش موثری دارند عبارتند از:

طرحواره درمانی ها دارای اجزای مفید و موثر هستند و انسجام زیادی هم با ارزش ها و باورهای شخص دارند.

طرحواره ها متقاوت هستند و متناسب با باورها و ارزش های افراد و میزان نگهداری آنها انتخاب می شوند.

طرحواره ها بیشتر از افراد دیگر فرا گرفته می شوند بدین ترتیب الگوبرداری در آنها دیده می شود.

طرحواره ها بر روی تفکرات شخص تاثیر می گذارند به همین دلیل جز شناختی را در بر می گیرند.

طرحواره ها جز رفتاری را هم در بر می گیرند که این خود تعیین می کند افراد چگونه می توانند بر روی نظام باورها عمل کنند.

اگر درمانگر در طول درمان به این نکات توجه کند می تواند طرحواره های مثبت را جایگزین طرحواره های منفی کند و با این روش در  درمان هر چه سریع تر نقش پر رنگی داشته باشد. با طرحواره درمانی می تواند استرس و اضطراب را هم تا حد زیادی کنترل کرد که این خود به روند بهبودی و درمان هم کمک خواهد کرد. یک درمانگر به خوبی این نکات را به خاطر می سپارد تا در جهت صحیح از آنها استفاده کند.

معرفی مدل های متنوع طرحواره درمانی

طرحواره درمانی به روش های مختلف اجرا می گردد که در اینجا به چند مدل آن اشاره می کنیم که در ۵ دسته بندی مجزا قرار می گیرند:

دسته اول بریدگی و طرد شدگی که خود شامل چند جز است:

طرحواره محرومیت عاطفی (Emotional Deprivation) :

این طرحواره به کسانی تعلق دارد که نیاز عاطفی آنها تامین نشده است‌. این نیاز خود در سه دسته توجه و نزدیکی و عشق است که انسان به آنها نیاز دارد‌.

طرحواره رها شدگی (Abandonment/Instability) :

 طرحواره رهاشدگی به این صورت است که او ترس از دست دادن دیگران را دارد به همین دلیل سخت دلبسته دیگران می شود چون نگران پایان یافتن رابطه است.

طرحواره انزوای اجتماعی (Social Isolation/Alienation) :

 فرد در این طرحواره معتقد است که از دیگران و حتی دنیا جدا شده و با بقیه تفاوت زیادی دارد و عضو جامعه نیست.

طرحواره شرم و نقص (Defectiveness/Shame) :

 فرد معتقد است که از درون دچار کمبود و نقص است و می ترسد که دیگران در صورت نزدیک شدن به او این موضوع را بفهمند و رابطه را ترک کنند.

دسته دوم به خودگردانی و عملکرد مختل افراد تعلق دارد مانند:

طرحواره وابستگی (Dependence/Incompetence) :

این افراد در تصمیم گیری به دیگران وابسته هستند و نمی توانند خود به تنهایی تصمیم بگیرند و قادر به انجام مسئولیت های زندگی آن هم به صورت مستقل نیستند.

طرحواره آسیب پذیری در برابر هرگونه آسیب و بیماری (Vulnerability to Harm and Illness):

در این طرحواره فرد همیشه منتظر یک اتفاق بزرگ است که در این شرایط فرد برای محافظت از خود اقداماتی احتیاطی را بر می گزیند.

طرحواره خویشتن تحول نیافته (Enmeshment/Undeveloped Self):

 این افراد بیش از حد در رابطه عاطفی با دیگران درگیر می شوند که این موضوع در      رابطه با والدین و همسر بیشتر دیده می شود. در این صورت هویت فرد به اندازه کافی رشد نخواهد کرد.

طرحواره درمانی شکست (Failure):

در این طرحواره فرد معتقد است که در هیچ موقعیتی نمی تواند مانند دیگران باشد. در این زمان فرد احساس حماقت، بی کفایتی و یا خنگ بودن دارد. این افراد برای رسیدن به موفقیت هم تلاشی نمی کنند.

دسته سوم به محدودیت های مختل تعلق دارد که در زیر به آنها اشاره می کنیم:

طرحواره خویشتن داری ناکافی (Insufficient Self-Control) :

در این طرحواره افراد تحمل سرخوردگی را ندارند اگر در مسیر رسیدن به هدف شکست بخورند به سرعت انگیزه خود را از دست می دهند. اگر این طرحواره در فرد بسیار قوی باشد ممکن است منجر به بروز رفتارهای اعتیار آوری مانند سومصرف مواد مخدر، قمار، خریدکردن افراطی و ...  شود.

طرحواره درمانی استحقاق (Entitlement) :

افراد در این طرحواره بر این باور هستند که می توانند هر کاری که دوست دارند را انجام دهند چون استحقاق این کار را دارند. برای لین افراد مهم نیست که خواسته منطقی دارند یا خیر اگر خواسته آنها اجابت نشود سرخورده می شوند و آنها به نظر دیگران هم احترام نمی گذارند.

 دسته چهارم  را دیگر جهت مندی ها تشکیل می دهد که شامل موارد زیر است:

طرحواره اطاعت :

 در این طرحواره فرد بر این باور است که باید دیگران بر او سلطه داشته باشند تا بتواند از بروز عواقب منفی کار خود جلوگیری کند. اطاعت کردن از دیگران ویژگی این افراد است چون از عصبانیت آنها ترس دارند.

طرحواره ایثار گری :

 که در آن فرد برای کمک به دیگران بیش از حد از خود از خود گذشتگی نشان می دهد. در این زمان وقتی فرد به نیاز خود توجه می کند احساس گناه دارد.  فرد تنها با کمک کردن به دیگران احساس ارزشمندی یا اعتماد به نفس پیدا می کند.

طرحواره درمانی  (Approval-Seeking) :

 فرد در این طرحواره هزینه های زیادی پرداخت می کند تا بتواند تایید و نظر دیگران را جلب کند. در لین صورت او از نیازهای خود صرف نظر کرده و تمام تمرکز خود را روی نیازهای دیگران قرار می دهد.

دسته پنجم را طرحواره گوش به زنگی بیش از حد و بازدارندگی به خود اختصاص می دهد که شامل موارد زیر است:

طرحواره مهار/بازداری هیجانی (Emotional Inhibition) :

 در این طرحواره فرد فکر می کند که باید احساسات و انگیزه های خود را مدام سرکوب کند. او بر این باور است که اگر احساساتی از خود نشان دهد باعث آسیب به دیگران و یا حتی تنها ماندن و شرمندگی او می شود.

طرحواره معیارهای سرسختانه (Unrelenting Standards) :

 افراد در این طرحواره فکر می کنند که به اندازه کافی خوب نیستند. به همین دلیل تمام تلاش خود را می کنند تا رضایت دیگران جلب و خود را برتر بدانند. در نتیجه این طرحواره فرد ممکن است در هنگام کارکردن، سرگرمی و یا بودن در کنار خانواده خود احساس لذت نکند.

طرحواره منفی گرایی/بدبینی  (Negativity/Pessimism) :

 این طرحواره بیشتر روی جوانب منفی زندگی تمرکز دارد و جنبه های مثبت زندگی را به حداقل رسانده است. فرد در این شرایط لذتی از اتفاقات زندگی نخواهد برد و همیشه نگران جزئیات است.

طرحواره درمانی تنبیه (Punitiveness) :

او به تنبیه آن هم به شدیدترین شکل معتقد بوده و بر این باور است که افراد باید در قبال اشتباهاتی که می کنند تنبیه شوند. انتقاد فرد در این زمان از خود و دیگران زیاد بوده و مانع از پیشرفت فرد می شود.