دلایل پرخاشگری در کودکان نوپا + 9 راهکار برای درمان

کودکان نوپا احساسات مختلفی را تجربه می‌کنند.آن‌ها در یک لحظه عالی و دوست‌داشتنی هستند و ناگهان قشقرق بپا می‌کنند. پرخاشگری در کودکان نوپا می‌تواند آزاردهنده، نگران کننده و اگر در ملاء عام رخ دهد، حتی شرم‌آور هم باشد. اما علت پرخاشگری در کودکان نوپا چیست و چگونه باید با آن مقابله کنیم؟ در این مقاله مرکز مشاوره یاسان به پرخاشگری کودکان نوپا، پیشگیری و درمان آن خواهد پرداخت.

آیا پرخاشگری در کودکان نوپا طبیعی است؟

کارشناسان می‌گویند که پرخاشگری بخشی از روند طبیعی رشد در کودکان نوپا است. قبل از اینکه کودکان حرف زدن را بیاموزند، از پرخاشگری به عنوان وسیله‌ ارتباطی استفاده می‌کنند. پرخاشگری کودکان نوپا معمولاً از 17 ماهگی شروع می‌شود و بین 18 تا 24 ماهگی به اوج خود می‌رسد. عصبانیت‌های کودک نوپا شیوه‌ای طبیعی برای بیان ناراحتی و سرخوردگی است.

علت پرخاشگری در کودکان نوپا چیست؟

در بزرگسالان پرخاشگری اغلب مثبت تلقی می‌شود، مثل زمانی که شخصی پرخاشگرانه از آنچه بدان معتقد است، دفاع می‌کند. به همین ترتیب، پرخاشگری کودکان نوپا می‌تواند علامت خوبی باشد؛ زیرا نشان‌دهندهی اعتماد کودک به احساس خودآگاهی‌اش است.

اما وقتی پرخاشگری به گونه‌ای باشد که به دیگران صدمه بزند یا  بخشی از رفتار معمولی کودک شود، نشان‌ می‌دهد کودک می‌خواهد به ما بفهماند تحت فشار است و کنترلی روی رفتارش ندارد.

کمبود مهارتهای اجتماعی و زبانی منجر به رفتار مشکل‌ساز و به دنبال آن ناتوانی در بیان نیاز‌ها و در نهایت پرخاشگری می‌شود. در ادامه برخی از مواردی را ذکر می‌کنیم که ممکن است باعث ایجاد رفتار پرخاشگرانه‌ی مشکل‌ساز در کودکان شوند:

1. به آنچه می‌خواهند نرسیده‌اند: کودکان نوپا وقتی کنترلشان را روی موقعیتی از دست می‌دهند، می توانند تهاجمی رفتار کنند. به عنوان مثال، اگر خواهر یا برادر یک کودک نوپا اسباب بازی‌اش را از او بگیرد، کودک کوچک با پرخاشگری واکنش نشان می‌دهد. کودک نوپا احتمالا برادر یا خواهرش را گاز می‌گیرد، میزند و هل می‌دهد یا موهایش را می‌کشد. پرخاشگری، در این مورد، به دلیل فقدان مهارت‌های اجتماعی برای صحبت کردن و در نهایت آشتی و صلح است.

2. ترکیبی از عصبانیت و غم و اندوه: وقتی کودکان نوپا ناراحت و عصبانی هستند معمولا پرخاشگری می‌کنند. به عنوان مثال، وقتی مادر یک کودک نوپا او را در مهد‌کودک بگذارد، پرخاشگر می‌شود. آنها گریه می‌کنند و پاهایشان را به زمین می‌کوبند تا نشان بدهند دوست ندارند مادرشان برود. در بدترین حالت، کودک نوپا حتی ممکن است مربی مهد یا هر کودک دیگری را که به او نزدیک شود، بزند یا هل دهد.

3. موقعیتهای استرس‌زا: کودکان نوپا ممکن است برای مقابله با استرس، پرخاشگری کنند. از جمله‌ی این موقعیت‌ها می‌توان به رفتن به جمع‌های خانوادگی یا گردهمایی عمومی اشاره کرد. عوامل دیگری مانند گرمای بیش از حد، بی‌حوصلگی، گرسنگی، تغییر فعالیت و جابجایی به محله‌ جدید باشد.

4. الگوپذیری از اطرافیان: کودکان نوپا شبیه هم نیستند. برخی از کودکان نسبت به تنش‌های محیطی حساس‌تر هستند. والدینی که مدام رفتارهای پرخاشگرانه و نامناسب دارند، می‌توانند در آینده الگوی منفی برای فرزندان خود باشند.

چگونه از پرخاشگری در کودکان نوپا جلوگیری کنیم؟

در ادامه به راهکارهایی که باید انجام دهید تا از پرخاشگری بیش از حد کودکان نوپا جلوگیری کنید، خواهیم پرداخت:

1. محدودیت تعیین کنید و حد و مرزها را به آنها بیاموزید:  به آن‌ها بیاموزید هنگام ناراحتی چه کارهایی را برای ابراز وجود می‌توانند یا نمی‌توانند انجام دهند. به آنها بگویید که تحت هیچ شرایطی نمی‌توانند کسی را بزنند. انتظاراتِ روشن کمک می‌کنند تا احتمال اینکه کودک نوپا تحت تأثیر احساسات خود قرار بگیرد، کم شود.

2. پیامدهای صریحی برای رفتارهای اجتماعی نامناسب داشته باشید: یک "نه" ساده و صریح و حذف کودک از شرایط بسیار موثر خواهد بود. برای کودکان بزرگ‌تر که مهارت‌های زبانی بیشتری دارند، برخی توضیحات کلامی با وقفه‌ای کوتاه می‌تواند به آن‌ها کمک کند.

3. تا جایی که ممکن است، واکنش ثابتی از خود نشان دهید: البته گاهی اوقات کودکان نوپا "روی آنچه حساس هستیم دست می‌گذارند". والدین اغلب نگران هستند که عادت زدن دیگران در کودک نوپا، نشان دهنده‌ی نوعی مشکل بلندمدت با پرخاشگری باشد. این نگرانی‌ها ممکن است زمانی تشدید شود که سایر اعضای خانواده در بزرگسالی با رفتارهای پرخاشگرانه دست و پنجه نرم کرده‌اند. به یاد داشته باشید که معنای این رفتار برای کودک نوپا متفاوت است. اگر آرامش خود را حفظ کنید و عکس العمل شدیدی نداشته باشید، به احتمال زیاد این رفتار با گذشت زمان از بین می‌رود. مخالف رفتار کنید. با آرام صحبت کردن در مواجهه با شرایط ناراحت‌کننده، به کودک نوپا بجای سرخوردگی اجتناب ناپذیر، رویکرد متفاوتی را می‌آموزید.

4. انتخاب‌هایی را در اختیارش بگذارید:  گزینه‌های کافی به کودک نوپا بدهید تا احساس کنند روی شرایط کنترل دارند. به عنوان مثال، اگر کودک نوپا از اینکه به هنگام خواب باید بازی را رها کند، عصبانی می‌شود، به او بگویید که قبل از خواب می‌تواند به داستان گوش دهد و خودش چراغ ها را خاموش کند. به او این آزادی را بدهید که هر کتابی را که می‌خواهد بخواند، انتخاب کند تا این حس در او ایجاد شود که خواندن انتخاب خودش بوده است. این یک برد متقابل برای کودک و والدین است.

5. محیط مناسبی را فراهم کنید: شرایطی را ایجاد کنید که احتمال بروز پرخاشگری در آن کمتر است. اگر کودک نوپای شما در بازی‌های گروهی عصبانی و پرخاشگر می‌شود، بگذارید فقط با یک یا دو کودک بازی کند. اگر کودک نوپای شما همیشه با پسرعموی پرخاشگرش درگیر است، بازی آن‌ها را از نزدیک زیر نظر داشته باشید تا بتوانید به او کمک کنید تا این اختلاف را بدون پرخاشگری و عصبانیت حل کند.

6. آنها را برای تغییر آماده کنید: تغییرات ناگهانی می‌تواند برای بچه های کوچک طاقت‌فرسا باشد. آماده‌سازی کودکان نوپا برای شرایط مختلف می تواند بعداً از واکنش پرخاشگرانه جلوگیری کند. به عنوان مثال، اگر در پارک هستید و وقت رفتن است، به کودک نوپایتان بگویید که همگی 20 دقیقه دیگر خواهید رفت. بسته به توانایی فرزند شما برای مدیریت تغییر، ممکن است لازم باشد چند بار به او یادآوری کنید. اطلاع‌رسانی به کودکان قبل از رویداد زمان کافی برای پردازش اطلاعات و پذیرش را به آنها می‌دهد.

7. الگوی خوبی برای آن‌ها باشید: کودکان از آنچه می‌بینند، تقلید می‌کنند. آن‌ها وقتی ببینند رفتار شما به عنوان والدین یا پرستارشان بیش از حد پرخاشگرانه است، این رفتار را می‌آموزند. بنابراین، مراقب رفتارتان باشید و فیلم‌ها و برنامه‌هایی که می‌بینند را کنترل کنید. سپس می‌توانید به آنها بگویید که چگونه قهرمان مورد علاقه‌شان، پدر، مادر، پدربزرگ یا مادربزرگ آنها هرگز به هنگام عصبانیت کسی را نمی‌زند و در عوض آرام صحبت می‌کند.

8. به آن‌ها بیاموزید خودشان را تخلیه کنند: همه‌ انسان‌ها نیاز دارند خشم و ناراحتی‌شان را تخلیه کنند. کودکان نوپا نیز از این قاعده مستثنی نیستند و نیاز دارند که گاهی ناراحتی‌شان را از نظر فیزیکی تخلیه کنند. اگر احساس می‌کنید کودک نوپا باید عصبانیت یا ناراحتی فروخورده‌ خود را تخلیه کند. راه‌های درستی را مثل تند تند بالا و پایین پریدن، دراز و نشست، مشت زدن بی‌صدا روی هوا و دویدن را پیش پایش بگذارید.

9. از آن‌ها تعریف کنید: تعریف و تمجید مداوم نیز نقش مهمی در جلوگیری از پرخاشگری بیش از حد کودک نوپا ایفا می‌کند. هر بار که کودک نوپا موقعیتی را به صورت دوستانه حل می‌کند از او قدردانی کنید و بگویید چقدر خوب رفتار کرده و چقدر به رفتارش افتخار می‌کنید.

چه زمانی باید نگران پرخاشگری کودک باشیم؟

اگر هر بار که کودکتان هنگام پرخاش، رفتارهای زیر را از خودش نشان می‌دهد باید از یک متخصص روانشناس کودک کمک بگیرید:

نمی‌تواند جلوی عادت زدن دیگران به هنگام عصبانیت را بگیرد

رفتار کودک عملکرد خانواده را به طور کلی مختل کرده است

رفتار آن‌ها و آسیب رساندنشان به کودکان دیگر باعث می‌شود نتوانند در هیچ مهدکودک و مدرسه‌ای بمانند

والدین کودکان دیگر هرگز اجازه نمی‌دهند کودکشان با کودک شما همنشین شده یا بازی کند زیرا از دید آن‌ها او فردی خطرناک است.

اگر کودک نوپای شما مدت زمان زیادی است که رفتارهای پرخاشگرانه از خود بروز می‌دهد، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی این باشد که این رفتار ریشه در مشکل روانی دارد. معمولاً اگر کودک به مدت شش ماه یا بیشتر از خود پرخاشگری نشان دهد، احتمالا مربوط به یک مشکل رفتاری است. در چنین شرایطی حتما باید از روانشناس کودک (برای دریافت وقت مشاوره از روانشناس کودک کلیک کنید) کمک بگیرید.

اگر رفتار پرخاشگرانه‌ کودک عملکرد خانوادگی شما را مختل کند به علاوه خودش هم نتواند در اجتماع با دیگران کنار بیاید، احتمالا تحت فشار است. بنابراین شما باید زمان بگذارید تا متوجه شوید دلیل این همه فشار و استرس چیست؟ روانشناس کودک می‌تواند به شما کمک کند به درک بهتری از وضعیت برسید. همچنین مشاوره کودک به شما یاد می دهد چگونه به شیوه‌ منحصر به فرد خود واکنش نشان داده و چه محدودیت‌هایی برای کودک خود وضع کنید.

پرخاشگری مخرب زمانی رخ می‌دهد که کودک به هنگام عصبانیت دیگران را می‌زند و وسایل را شکسته یا خراب می‌کند. این رفتار نشان می‌دهد کودک درگیر احساساتش است و به همین دلیل تحت فشار قرار گرفته و پریشان است. آن‌ها از هر راهی که شده سعی می‌کنند به شما بفهمانند که احتیاج به کمک دارند.

کودکان نوپا با ترکیبی از آرامش، توجه، رفتار محبت‌آمیز و کم‌تر واگذار شدن به پرستار و مهد کودک، معمولاً یاد می‌گیرند که پرخاشگری خود را مدیریت کنند. با افزایش مهارت‌های زبانی و فکری، رفتارهای تهاجمی نامناسب خود به خود از بین می‌روند؛ زیرا آنها  استعداد جدید و پیچیده‌تری برای تعامل اجتماعی دارند.