آتشکده هارپاک، آتشی به جامانده از دوره هخامنشیان

قدیمی ترین اثر تاریخی ابیانه، آتشکده ای محسوب می شود که مانند دیگر بناهای روستا در سراشیبی قرار گرفته است.

آتشکده هارپاک در سابات یکی از گذرگاه های سرپوشیده روستای ابیانه قرار دارد.

- در گویش ابیانه هِر به معنی زیر و پَک به معنی پله است؛ اما به اعتقاد برخی این نام به هارپاک از چهره های بزرگ و برتر در تاریخ هخامنشی و ماد مربوط می شود.

بااین همه، در هیچ نقطه ای از ایران آتشکده ای به این نام وجود ندارد.

در هر حال، دلیل وجود داشتن این آتشکده با این نام در ابیانه را می توان پایبندی مردم این خطه به سنت هایشان دانست.

  افسانه هارپاک هوخشتره (شاه ماد) پس از نابود کردن آشور به سال 612 پیش از میلاد و ایجاد امپراتوری ماد، ثروت بزرگی برای فرزندش به ارث گذاشت؛ اما فرزند وی به جای محافظت از این ارزش ها به ظلم کردن و عیاشی پرداخت.

شبی خواب دید که از شکم دخترش (ماندانا) چشمه ای جوشید که سراسر آسیا را در بر گرفت.

تعبیر خواب او چنین بود که دختر او ماندانا پسری به دنیا خواهد آورد که سلطنت را از وی خواهد گرفت.

شاه ماد ماندانا را به کمبوجیه که مردی نجیب بود داد؛ به امید اینکه از وی فرزندی آرام و نجیب مانند خودش به دنیا خواهد آمد.

  ماندانا کوروش را به دنیا آورد و دوباره خواب پادشاه به گونه ای دیگر تکرار شد.