راه هست-25| راهکارهای چهارگانه برای بهینه سازی مصرف گاز/بحران گاز مهم ترین چالش پیش روی دولت سیزدهم

مدیرعامل اسبق شرکت ملی صادرات گاز گفت: توسعه بازارهای صادراتی گاز یکی از راهکارهای تامین مالی طرح های بهینه سازی است.

در این صورت درآمدهای حاصل از صادرات گاز صرفه جویی شده، - به گزارش سایت قطره و به نقل ازخبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، با توجه به مصرف بی رویه و خارج از استاندارد گاز طبیعی در بخش های مصرف کننده نهایی، علیرغم تلاش های صورت گرفته جهت تولید حداکثری و تامین کامل گاز در کشور، روند تراز منفی گاز و اعمال محدودیت در گاز مصرفی برخی بخش های مصرف کننده در سال های پایانی دولت دوازدهم شروع شده است و با ادامه روند کنونیِ مصرفِ گاز به ویژه در ماه های سرد سال، قطعا در چند سال آینده این روند تشدید شده و کشور برای تامین نیازهای داخلی خود با مشکل مواجه خواهد شد.

براساس سند "تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق 1420" که به تصویب شورای عالی انرژی رسیده و ابلاغ شده است، تراز منفی گاز کشور در تمامی سال های دولت سیزدهم به وقوع خواهد پیوست و بدین صورت میزان تقاضا برای گاز از میزان تولید گاز در کشور پیشی خواهد گرفت، در نتیجه باید منتظر قطعی گاز در فصول مختلف سال های 1400 تا 1404 باشیم.

با توجه به بحران زا بودن کمبود گاز در کشور و تبعات اجتماعی و امنیتی این موضوع یک سوال اساسی مطرح می شود، اینکه دولت سیزدهم چه راهکارهایی برای جلوگیری از وقوع تراز گاز منفی در کشور را می تواند اتخاذ کند؟ برای پاسخ به این پرسش کلیدی با نصرت الله سیفی مدیرعامل اسبق شرکت ملی صادرات گاز به گفتگو نشستیم.

مشروح این مصاحبه به شرح زیر است: *اولویت های وزارت نفت برای جلوگیری از تراز گازی منفی چیست؟ فارس: یکی از مشکلات و بحران های جدی در آینده مربوط به تراز گاز منفی کشور است.

برای حل این چالش چه راهکارهایی وجود دارد؟ سیفی: یکی از چالش های جدی کشور در سال های پیش رو مربوط به تراز گازی منفی است، بدین معنا که کشور با بحران کمبود گاز مواجه خواهد شد.

ما هم اکنون به موعد وقوع این بحران خیلی نزدیک شده ایم.

برای حل چالش تراز گاز منفی در کشور سه راهکار کلی وجود دارد: 1- تولید گاز را افزایش دهیم 2- گاز را از سایر کشورها وارد کنیم 3- مصرف گاز در داخل کشور را بهینه سازی کنیم.

تاکنون وزارت نفت برای جلوگیری از وقوع تراز گاز منفی تنها بر افزایش تولید گاز متمرکز بوده است.

به نظر بنده تمرکز صرف بر افزایش تولید بدون توجه به اینکه این گاز تولیدی چگونه در کشور مصرف می شود یا هدر می رود سیاست غلطی بود که اجرایی شد.

به بیان دیگر وزارت نفت برای تامین گاز به جای اینکه مصرف گاز در داخل کشور را بهینه سازی کند و استانداردهای مصرف را تعیین و اجرایی کند، صرفا میزان تولید را افزایش داده است و این موضوع باعث شده که هم اکنون بخش زیادی از گاز مصرفی در داخل کشور هدر برود یا به صورت غیربهینه مصرف شود.

لذا برای تامین گاز موردنیاز مردم باید به جای افزایشِ تولید، مصرف را بهینه کرد تا با جلوگیری از هدررفت گاز، نیاز مردم با حجم کمتری از تولید گاز تامین شود.

در حال حاضر ظرفیت تولید گاز از میادین گازی کشور حدود یک میلیارد متر مکعب در روز است.

حال اگر ما این یک میلیارد متر مکعب را به 1.

5 میلیارد متر مکعب افزایش دهیم، ولی مجددا همه این مقدار گاز در داخل کشور به صورت غیربهینه مصرف شود، این موضوع تکرار اشتباهات گذشته است.

نکته دیگر اینکه برای افزایش تولید گاز به حجم سرمایه گذاری زیادی برای توسعه میادین گازی نیاز است، در نتیجه اصرار بر افزایش تولید بدون توجه به سمت مصرف یک سیاست غلط است.

راهکار دوم، واردات گاز از سایر کشورهاست.

اصلی ترین گزینه ایران برای واردات گاز، کشور ترکمنستان است.

ما قبلا گاز مورد نیاز برای شهرهای شمال شرق کشور را از ترکمنستان وارد می کردیم ولی شاهد بودیم که در برخی از برهه های زمانی این کشور در تامین گاز ایران تعلل کرد.

از طرفی برای واردات گاز نیز باید هزینه زیادی را صرف کنیم.

نکته دیگر اینکه وقتی ایران اولین یا دومین دارنده منابع گازی دنیاست چرا باید در تامین گاز مورد نیاز خود به سایر کشورها وابسته باشد.

سومین راهکار که به نظر بنده بهترین راهکار است، بهینه سازی مصرف گاز در داخل کشور است.

ما به جای افزایش تولید یا واردات گاز می توانیم با بهینه سازی مصرف، حجم زیادی از میزان مصرف گاز در کشور را بکاهیم، زیرا مصرف گاز در ایران به طور قابل ملاحظه ای غیراستاندارد و غیربهینه است.

ارتقای کیفیت در بهره وری از گاز باعث می شود که حجم تولید گازهای گلخانه ای در کشور کاهش یابد که این موضوع در سال های آینده می تواند در انجام تعهدات ایران در معاهده پاریس به ما کمک کند و ریسک پرداخت جرایم انتشار کربن دی اکسید توسط ایران را کاهش دهد.

همچنین بهینه سازی مصرف گاز باعث اشتغالزایی در بخش های مختلف می شود.

یعنی شما اگر کمی دقت کنید می بینید به اندازه هر وسیله گازی در بخش خانگی و اداری می توان یک پروژه بهینه سازی تعریف کرد که بدین ترتیب تعداد زیادی از مهندسان و تکنسین ها و استادکاران ما مشغول به کار می شوند.

حجم سرمایه گذاری پروژه های بهینه سازی بسیار کمتر از هزینه های مربوط به توسعه میادین گازی است.

برآورد ها نشان می دهد که به ازای هر متر مکعب گاز، هزینه افزایش تولید گاز از طریق توسعه میادین گازی سه برابر بهینه سازی مصرف همان مقدار گاز است.

در نتیجه بهینه سازی مصرف در مقایسه با سایر راهکارها در اولویت بالاتری از منظر اقتصادی قرار دارد.

* راهکارهای چهارگانه برای تامین مالی بهینه سازی مصرف گاز فارس: شما به موضوع بهینه سازی مصرف گاز اشاره کردید، ولی این کار نیاز به سرمایه گذاری زیادی دارد.

این منابع مالی چگونه می تواند تامین شود؟ سیفی: اولا که هزینه اجرای پروژه های بهینه سازی یک سوم هزینه توسعه میادین است.

ثانیا ما همین الان در حال توسعه فازهای میدان پارس جنوبی و سایر میدان های گازی کشور هستیم.

سوال این است، بودجه کارهای توسعه ای از کجا تامین می شود؟ از هر جایی که تامین می شود می توان از آنجا برای تامین مالی پروژه های بهینه سازی نیز استفاده کرد.

منابع مالی این طرح ها یا از بودجه عمومی دولت و یا از صندوق توسعه ملی است.

پس معلوم است که بودجه برای اجرای این طرح ها وجود دارد و تنها باید این منابع را به جای صرف در پروژه های افزایش تولید در پروژه های بهینه سازی مصرف کرد.

طرح های بهینه سازی از منظر تامین مالی به سه دسته پروژه های کم هزینه، با هزینه متوسط و پُرهزینه تقسیم می شوند.

راهکارهای کم هزینه عمدتا در پروژه های نرم مانند سیاست گذاری و فرهنگ سازیِ مصرف تعریف می شوند.

همچنین اجرای سیاست های تشویقی برای افراد کم مصرف نیز در این دسته تعریف می شود.

طرح های با هزینه متوسط نیز مربوط به اصلاح یا تعویض تجهیزات و روش های بهره برداری است.

مثلا ارتقای بخاری های گازسوز از جمله طرح های با هزینه متوسط است.

طرح های پرهزینه هم شامل مواردی مثل تعویض موتورخانه های ساختمان های اداری و مسکونی است.

برای تامین مالی پروژه های بهینه سازی نیز راهکارهای مختلفی وجود دارد.

یکی از راهکارها سرمایه گذاری مستقیم دولت است.

همانطور که دولت در توسعه میادین گازی که هزینه سه برابری دارند سرمایه گذاری می کند در اجرای پروژه های بهینه سازی نیز سرمایه گذاری کند.

راهکار دوم استقراض از موسسات مالی است.

این امکان وجود دارد که با تعریف پروژه هایی که دارای توجیه اقتصادی هستند و مذاکره با این موسسات مالی و ارائه تضامین لازم، از موسسات مالی استقراض کرد.

راهکار سوم برای تامین مالی پروژه های بهینه سازی مربوط به فروش اوراق در بازار سرمایه برای پروژه های دارای بازدهی مناسب است.

در این روش شما پروژه هایی را تعریف می کنید و برای آنها اوراقی در قالب صکوک و .

منتشر می کنید و از مشارکت سرمایه گذاران در بازار سرمایه بهره می برید.

راهکار چهارم تامین مالی این پروژه ها به صورت خودتامین و با استفاده از ظرفیت ماده 12 قانون رفع موانع تولید است.

قبلا از این ظرفیت قانونی برای تامین مالی طرح های بهینه سازی استفاده شده است.

مثلا ما برای ارتقای کارآیی موتورخانه ها تا سقف 2 میلیارد دلار از شورای اقتصاد مجوز دریافت کردیم.

البته با ابتکارات متخصصین امور مالی می توان راهکارهای دیگر هم تعریف کرد مانند قانون جدید فاکتورینگ، ولی فعلا همین موارد به نظرم عملی می آید.

*توسعه بازار صادراتی گاز چگونه به کمک طرح های بهینه سازی مصرف می آید؟ فارس: هر چند پروژه های بهینه سازی مصرف گاز، خودتامین هستند، اما با توجه به قیمت پایین گاز در داخل کشور آیا صرفه اقتصادی دارد که بخش خصوصی با صرف هزینه کلان در مصرفِ گاز، بهینه سازی کند و سپس به صورت قطره چکانی درآمدهای حاصل از فروش گاز در داخل کشور را به دست آورد؟ در این حالت دوره بازگشت سرمایه خیلی طولانی می شود و طبیعتا کسی در این حوزه سرمایه گذاری نمی کند.

برای حل این موضوع چه راهکاری ارائه می دهید؟ آیا توسعه بازارهای صادراتی می تواند به اقتصاد طرح های بهینه سازی کمک کند؟ سیفی: آن چیزی که باعث می شود یک سرمایه گذار در یک پروژه سرمایه گذاری کند مربوط به بحث اعتماد و تضمین بازار است.

طبیعی است یک سرمایه گذار وقتی سرمایه گذاری می کند که دولت بازگشت سرمایه و سود او را تضمین کند.

در ماده 12 قانون رفع موانع تولید اتفاقا ذکر شده است که دولت باید این تضمین را به بخش خصوصی که مایل به سرمایه گذاری در پروژه های بهینه سازی است اعطا کند.

ولی در آیین نامه اجرایی این ماده نکاتی ذکر شده است که اتفاقا اعتماد سرمایه گذار را از بین می برد، زیرا ضمانت نامه ای که مطابق آیین نامه صادر می شود صرفا یک برگ کاغذ است.

یکی از ویژگی های این ضمانت نامه باید bankable بودن آن یا نقدشدنی بودن آن در بانک ها باشد که الان بدین صورت نیست و عملا این برگ کاغذی که به عنوان تضمین داده می شود، اساسا قابل نقد کردن نیست لذا می توان گفت اصلا تضمینی در کار نیست.

همچنین می توان این ضمانت نامه ها را در قالب اوراق خرد منتشر کرد.

یعنی اوراقی برای پروژه های بهینه سازی که در آینده قرار است مازاد گاز ایجاد کند، چاپ شود و سپس با فروش آن اوراق در بازارِ سرمایه، تامین مالی این پروژه صورت گیرد.

لذا راهکارهای مالی در این حوزه وجود دارد ولی مهم این است که دولت و وزارت نفت به عنوان نهاد سیاست گذار برای اجرای آنها عزم کافی داشته باشند.

یکی دیگر از راهکارهای تامین مالی طرح های بهینه سازی مربوط به توسعه بازارهای صادراتی است.

طبق قانون وقتی بخش خصوصی با اجرای پروژه بهینه سازی میزان معینی گاز صرفه جویی می کند، مالکِ آن گاز است و می تواند این گاز مازاد را صادر کند که در این صورت درآمدهای حاصل از صادرات گاز، دوره بازگشت سرمایه و سود طرح را به شدت بهبود می بخشد.

زیرا اگر گاز مازاد را در داخل کشور بفروشد، چون قیمت ها یارانه ای است، درآمد بخش خصوصی قطره چکانی خواهد بود و دوره بازگشت سرمایه طولانی شده به طوری که طرح را از توجیه ساقط می کند.

ولی در صورت ایجاد ظرفیت صادراتی درآمدزایی بخش خصوصی با فروش ارزی گاز به قیمت منطقه ای افزایش چشمگیری یافته و پروژه های بهینه سازی اقتصادی می شوند.

در طرح اصلاح موتورخانه ها برآورد ما این بود که حدود 6 میلیارد متر مکعب در مصرف گاز صرفه جویی شود.

کل صادرات سالانه گاز ایران به ترکیه حدود 10 میلیارد متر مکعب است، لذا عدد 6 میلیارد متر مکعب رقم قابل توجهی است.

در این راستا می توان بستری را فراهم کرد که شرکت های خصوصی در صورت سرمایه گذاری در طرح های بهینه سازی بتوانند گاز مازاد را از طریق شبکه گازرسانی ایران به کشورهای مختلف صادر کنند.

البته برای اجرای این راهکار یک سری زیرساخت های حقوقی و قراردادی نیاز است که باید وزارت نفت و شرکت ملی گاز برای ایجاد آنها اقدام کنند.

فارس: آیا اساسا ما بازاری داریم که بخواهیم با صادرات بخشی از گاز صرفه جویی شده به آنجا، اقتصاد پروژه های بهینه سازی را بهبود دهیم؟ سیفی: در حال حاضر گاز ایران به کشورهای ترکیه و عراق صادر می شود.

روش های مختلفی مثل (Mother and Daughter CNG) برای صادرات گاز در احجام کم و مقاصد نزدیک وجود دارد که می توان از این روش ها برای صادرات گاز به پاکستان و افغانستان استفاده کرد.

برای صادرات گاز به فواصل نزدیک در مقادیری بین 1 تا 5 میلیون متر مکعب گاز در روز که مقادیر کوچکی است می توان از این روش ها استفاده کرد.

به طور کلی اینگونه نیست که ایران بازاری برای صادرات گاز نداشته باشد، کافی است دولت این اجازه را صادر کند، آن موقع مطمئن باشید شرکت های خصوصی که برای این کار اقدام می کنند قطعا صفر تا صد کار را موردبررسی قرار داده اند، یعنی هم از اجرای پروژه بهینه سازی اطمینان دارند و هم اینکه بازار فروش گاز مازاد را شناسایی کرده اند.

در نتیجه ما برای صادرات گاز بازار داریم ولی در این روش کار بازاریابی را به شرکت های خصوصی واگذار می کنیم.

*چگونه می توان پتروشیمی ها را وارد بازی بهینه سازی مصرف گاز کرد؟ فارس: به نظر می توان به جای مصرف گاز صرفه جویی شده در بخش خانگی و اداری، آن را در واحدهای جدید پتروشیمی مورداستفاده قرار داد.

زیرا قیمت خوراک تحویلی به پتروشیمی ها هم بالاست و بدین صورت دوره بازگشت سرمایه پروژه های بهینه سازی کاهش می یابد.

آیا این راهکار هم قابل اجراست؟ سیفی: بله، توجه داشته باشید که در داخل کشور هم چند نوع نرخ گاز وجود دارد.

مثلا گاز مساجد به صورت رایگان است یا مثلا گاز برخی مناطق محروم هم رایگان است یا قیمت گاز مصرف بخش خانگی بسیار کم است.

اما از طرفی دیگر قیمت گاز پتروشیمی ها حدود 9 سنت بر متر مکعب است که به نسبت سایر بخش ها رقم بالایی است.

لذا فروش گاز صرفه جویی شده در پروژه های بهینه سازی به پتروشیمی های داخلی می تواند محلی برای بازگشت سریع سرمایه بخش خصوصی باشد، چون قیمت گاز تحویلی به عنوان خوراک پتروشیمی ها بالاست.

حتی خود شرکت های پتروشیمی می توانند برای تامین پایدار خوراک خود در طرح های بهینه سازی که اتفاقا سوداوری بالایی دارند سرمایه گذاری کنند، بدین ترتیب هم سود زیادی ناشی از اجرای پروژه بهینه سازی نصیب پتروشیمی می شود و همین اینکه خوراک این واحد به طور پایدار تامین می شود، یعنی یک تیر و دو نشان.

در این بین حتی این امکان وجود دارد که با یک سیاستگذاری درست قیمت خوراک گاز تحویلی به پتروشیمی ها افزایش یابد تا اقتصاد پروژه های بهینه سازی افزایش بیشتری پیدا کند.

زیرساخت قانونی اجرای این مدل از پروژه های بهینه سازی در ماده 12 قانون رفع موانع تولید وجود دارد و تنها باید آیین نامه آن به گونه ای نوشته شود که بسترهای اجرایی این مدل برای بخش خصوصی فراهم شود.

آیین نامه اجرایی این ماده که توسط وزارت نفت تدوین و به تصویب هیئت دولت رسیده است ایرادات متعددی دارد.

مثلا یکی از این ایرادات این است که دولت تضمین استاندارد و اصطلاحاً بانک پسند به سرمایه گذار نمی دهد که در این باره توضیح دادم.

کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی مطالعه دقیقی را درباره اصلاح آیین نامه ماده 12 قانون رفع موانع تولید انجام داده است و در این مطالعه اشاره شده است که ایرادات آیین نامه این ماده از قانون چیست و با چه راهکارهایی می توان این ایرادات را رفع کرد و به اجرایی شدن پروژه های بهینه سازی مصرف گاز، ذیل ماده 12 توسط بخش خصوصی کمک کرد.

بنده برای کسب اطلاعات بیشتر شما را به مطالعه این گزارش ارجاع می دهم.

همچنین مرکز پژوهش های مجلس نیز در این باره گزارش دقیقی را تدوین کرده است.

* می توان میزان تولید گاز کشور را حداقل تا دو برابر افزایش داد فارس: جدای از بحث بهینه سازی مصرف، آیا امکان افزایش تولید گاز نیز وجود دارد؟ اصلا آیا ما گاز کم تولید می کنیم؟  سیفی: بله امکان افزایش تولید گاز وجود دارد.

ذخایر گازی اثبات شده در ایران بین 34-37 تریلیون متر مکعب است.

ما قطعا می توانیم میزان تولید گاز کشور را افزایش دهیم، اما این افزایش تولید نیازمند سرمایه گذاری برای توسعه میادین گازی است.

در واقع شما باید سوال کنید که آیا امکان تامین مالی پروژه های توسعه ای وجود دارد؟ جواب این سوال مثبت نیست.

یک سوال دیگر، اصلا ما گاز کم تولید می کنیم؟ بله ما هم نفت کم تولید می کنیم و هم گاز، و توان بالقوه تولیدی ما بیشتر از میزان فعلی است.

در صورت جذب سرمایه می توان میزان تولید گاز کشور را حداقل تا دو برابر افزایش داد، ولی این افزایش تولید قطعا نباید در بخش خانگی و اداری مصرف شود، بلکه باید برای صادرات گاز یا استفاده از آن در واحدهای پتروشیمی و صنعتی برنامه ریزی کرد.

زیرا در غیر اینصورت انگار گازی تولید نشده است و همه آن در بخش خانگی و اداری هدر رفته است و ما به ازای مصرف این گاز، تولید و ارزش افزوده ای برای کشور ایجاد نشده است.

فارس: آیا می توان با بازاریابی و توسعه بازارهای صادراتی مشکل تامین مالی طرح های توسعه ای میادین گازی را حل کرد؟ مثلا طرف ایرانی وارد مذاکره با کشوری که به گاز نیاز دارد شود و او را مجاب کند که در توسعه میادین ما سرمایه گذاری کند و بعد ما به ازای این سرمایه گذاری، گاز دریافت کند، آیا این موضوع شدنی است؟ سیفی: اگر به صورت توافق مشارکت در تولید باشد این موضوع شدنی است و شرکت های زیادی برای این کار اقدام خواهند کرد.

در مذاکرات قرارداد خط لوله صلح یا صادرات گاز ایران به پاکستان و هند بارها از ما می پرسیدند که آیا میدان گازی خاصی را برای صادرات گاز از طریق این خط لوله اختصاص می دهید.

البته ما سعی می کردیم از کل سبد تولیدی کشور این گاز را تامین کنیم و میدان خاصی را اختصاص ندهیم.

ولی بسیاری از کشورها مایل هستند که شما یک میدان مشخصی را برای صادرات گاز به آن کشور تعیین کنید و اصلا خودشان برای توسعه آن میدان به صورت مشارکت در تولید اقدام کنند و این دست اقدامات توسعه ای در دنیا مرسوم است.

  *ضرورت اعمال سیاست های تنبیهی برای مشترکان پرمصرف خانگی فارس: به عنوان سوال آخر، آیا بحث اصلاح قیمت گازِ خانگی و سایر بخش ها در بهینه سازی مصرف نقش دارد؟ آیا از این ابزار نیز می توان استفاده کرد؟ سیفی: در سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف، در بخش انرژی به سیاست های قیمتی و غیرقیمتی تاکید شده است.

لذا ما می توانیم با بازی با قیمتِ گاز برای اقشار پردرآمد و استفاده از تنبیهات و تشویقات و سایر ابزارهای قیمتی اعمال سیاست کنیم.

قطعا راهکارهای قیمتی نیز یکی از راهکارهای بهینه سازی مصرف گاز هستند تا مشتریان  بدمصرف نیز رفتار مصرفی خود را اصلاح کنند.

مصاحبه از سیداحسان حسینی انتهای پیام/
کلید واژه ها: مصرف - بهینه سازی - مصرف کننده - صادرات گاز - صادرات - گاز طبیعی - شورای عالی انرژی - تامین - مصرف گاز - بهینه سازی مصرف - مصرف گاز طبیعی - اعمال محدودیت - روند - دولت دوازدهم - دولت سیزدهم - تولید - طبیعی - شورای عالی - تامین مالی - استاندارد - سال آینده - صرفه جویی - تراز - کشور - سازی - مدیرعامل - صورت - دولت - خبرگزاری - مهم ترین