دانشجویانی که در آمریکا اشک شاه را درآوردند

مبارزه دانشجویان ایرانی خارج از کشور علیه رژیم پهلوی با نام سازمان «کنفدراسیون دانشجویان ایرانی» پیوند خورده است، اما در این میان، بودند تشکل هایی که پیش از ملحق شدن به کنفدراسیون، - خبرگزاری فارس ـ گروه تاریخ: پس از کودتای 28 مرداد و با حاکم شدن جو خفقان و سرکوب تحت حمایت آمریکا، شیوه عمل و ساختار حکومت پهلوی، امکان هرگونه مشارکت سیاسی فعالانه را از گروه های سیاسی گرفت.

در چنین شرایطی بخش عمده گروه های مخالف سیاسی، فعالیت خود را به خارج از مرزهای ایران منتقل کردند.

بسیاری از سران و اعضای اصلی حزب توده و فعالان چپ گرا که با دستگیری و یا  اعدام همفکرانشان مواجه شده بودند، برای ادامه فعالیت به مسکو یا اروپای شرقی پناه بردند.

با آغاز نهضت اسلامی و تبعید امام خمینی(ره) از ایران، قطب دیگری از مبارزه در خارج از کشور با محوریت گروه های اسلامی شکل گرفت.

فعالان وابسته به جبهه ملی نیز با شدت و قوت کم تری نسبت به دو گروه اخیر در خارج از کشور فعالیت داشتند.

در اوایل دهه 1340 شمسی با توجه به افزایش حضور دانشجویان ایرانی در کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا، رویکرد جدیدی از روشنگری علیه رژیم پهلوی در خارج از کشور شکل گرفت که محوریت آن با دانشجویان ایرانی بود.

یکی از قطب های جنبش دانشجویی علیه رژیم شاه به دانشجویان ایرانی مقیم ایالات متحده آمریکا تعلق داشت؛ جریانی که ابتدا زیر سایه فعالان دانشجویی مقیم اروپا بود و به تدریج نقش خود را در جریان مبارزه پررنگ کرد.

تشکیل کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در خارج از کشور برخی ناظران خارجی، مخالفت های دانشجویان ایرانی مقیم خارج را رکن مهم ائتلاف گروه های مبارز در مسیر انقلاب اسلامی می دانند.

از جمله این افراد می توان به پرویز راجی، آخرین سفیر شاه، در انگلستان و ویلیام سولیوان، سفیر آمریکا در ایران، و حتی خود محمدرضا پهلوی اشاره کرد.

مبارزه دانشجویان ایرانی خارج از کشور علیه رژیم پهلوی با نام سازمان کنفدراسیون دانشجویان ایرانی پیوند خورده است.

این کنفدراسیون، ثمره گروهی از محافل سیاسی دانشجویان ایرانی بود که در اواخر دهه 1330 در خارج از کشور فعالیت داشتند.

در سال 1339 در اروپا سه گروه فدراسیون دانشجویان ایرانی در آلمان فدرال و برلن غربی ، انجمن دانشجویان ایرانی در فرانسه و فدراسیون انجمن های دانشجویان ایرانی در انگلستان فعالیت می کردند.

فعالان این سه گروه با حزب توده و جبهه ملی ارتباط داشتند.

فعالیت آنها بیشتر رنگ و بوی دفاع از آزادی های سیاسی و روشنگری درباره اقدامات سرکوب گرایانه رژیم پهلوی داشت.

در آخرین روزهای فروردین سال 1339ش نمایندگانی از این سه گروه در شهر هایدلبرگ آلمان گرد آمدند و تصمیم گرفتند که هر سه گروه تحت عنوان کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در اروپا ائتلاف کنند.

 کنفدراسیون نخستین کنگره خود را در دی 1339ش همان سال در لندن برگزار کرد و دو شعبه جدید را نیز در سوییس و اتریش به عضویت پذیرفت.

کنگره دوم در دی ماه سال 1340ش در کوی دانشگاه پاریس تشکیل شد.

در این کنگره بود که سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا نیز به این ائتلاف پیوست.

علاوه بر سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا، سازمان دانشجویان دانشگاه تهران نیز که وابسته به جبهه ملی بود، به این کنگره پیوست.

به این ترتیب، متولیان این تشکیلات، درصدد برآمدند از آن به عنوان کنفدراسیون جهان یاد کرده و خود را تنها نماینده دانشجویان ایرانی داخل و خارج از کشور معرفی کنند.

سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا ؛ از وابستگی به رژیم تا مخالفت فعالانه سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا در سال 1331ش تأسیس شده بود.

کار این نهاد، سازمان دهی و تأمین مالی فعالیت هایی بود که در این کشور به نفع حکومت شاه رقم می خورد.

بودجه آن از سوی سفارت ایران در آمریکا و انجمن دوستان آمریکایی خاورمیانه تأمین می شد.

در سفر محمدرضا پهلوی به آمریکا در سال 1337 او به عنوان رییس افتخاری این سازمان انتخاب شد.

بااین حال اعضای انجمن را طیف متفاوتی از دانشجویان  تشکیل می دادند و همه آنها در مسیر اهداف سفارت ایران قرار نداشتند.

در شهریور سال 1339 هفده دانشجوی ایرانی به سرپرستی صادق قطب زاده و محمد نَخشب تظاهراتی علیه شاه در مقابل ساختمان سازمان ملل در نیویورک ترتیب دادند که با وجود تعداد کم حاضران، خبر این تظاهرات بازتاب گسترده ای داشت.

یک ماه بعد، اردشیر زاهدی، داماد شاه و سفیر ایران در آمریکا، در کنگره دانشجویان ایرانی در ایالت میشیگان با اشاره به این اتفاق، دانشجویان حاضر در آن را مصدقی های وطن فروش نامید، اما حاضرین در جلسه با هدایت قطب زاده علیه زاهدی شعار داده و جلسه سخنرانی او را به هم زدند.

این اتفاق باعث شد بودجه سازمان قطع شود.

در نتیجه این اقدام، انجمن دانشجویان از زیر سیطره سفارت خارج شد و گذرنامه دانشجویان مخالف رژیم ازجمله صادق قطب زاده نیز تمدید نشد.

به این ترتیب انجمن دانشجویان ایرانی در  آمریکا پیش از آنکه به کنفدراسیون دانشجویان اروپا ملحق شود، یک سازمان مستقل مخالف رژیم پهلوی بود.

بعد از 15 خرداد 1342 مشخص شد هرگونه تغییری فقط از طریق سرنگونی قهرآمیز رژیم میسّر است.

در این میان مخالفان خارج از کشور نیز می توانستند روی جمعیت فزاینده دانشجویان خارج از کشور حساب کنند.

  از میانه دهه 1340 شمسی، با افزایش درآمدهای نفتی رژیم از یک سو و گسترش ارتباطات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران و ایالات متحده آمریکا از سوی دیگر، دانشجویان زیادی راهی این کشور شدند.

در سال 1357 ش حدود صدهزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور تحصیل می کردند.

طبق برآورد مطبوعات آمریکایی از این تعداد بین چهل تا پنجاه هزار نفر در ایالات متحده آمریکا مشغول تحصیل بودند.

قیام مردمی 15 خرداد به رهبری امام خمینی(ره) در قامت مرجعی انقلابی، باعث شد در کنفدراسیون دانشجویان، کفه ترازو به سمت دانشجویان دارای علائق مذهبی سنگین شود و آنها بین خود و سیاسیون غیرمذهبی کنفدراسیون فاصله ایجاد کردند؛ در حالی که تا پیش از آن، گفتمان دانشجویان توده ای و ملی گرا کاملا غلبه داشت.

از سوی دیگر، آنها به این نتیجه رسیدند شیوه مبارزه باید به نبرد مسلحانه تبدیل شود.

موفقیت های انقلابیون الجزایر و کوبا آنان را به فکر دستیابی به اسلحه و آموزش جنگ های چریکی انداخت.

به این ترتیب فعالان دانشجویی دانشگاه های آمریکا همچون مصطفی چمران، ابراهیم یزدی و صادق قطب زاده مدام بین ایران و کشورهایی همچون لبنان، فلسطین و الجزایر در رفت وآمد بودند تا از تجربیات گروه های چریکی این کشورها بهره مند شوند.

به موازات این فرایند، فعالان دانشجویی اروپا و آمریکا رابطه خود با امام خمینی را تقویت کرده و به نوعی نقش رابط میان رهبر انقلاب و بدنه دانشجویان را ایفا کردند.

در سال 1344 شمسی مصطفی چمران به همراه ابراهیم یزدی و محمد توسلی به دیدار امام خمینی(ره) رفتند و در نامه ای ضمن حمایت از مبارزات ضد استبدادی، ورود ایشان را به نجف تبریک گفتند.

در مردادماه سال 1346 (اوت 1967 میلادی) و در جریان سفر محمدرضا پهلوی به آمریکا، سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا در نشریات خود به شدت به سیاست های شاه اعتراض کرده و در واکنش به این سفر و نقش آمریکا در کودتای 28 مرداد، چند تجمع برگزار کردند.

در آخرین روز مردادماه درحالی که شاه با لیندون جانسون ملاقات می کرد، دانشجویان معترض در برابر کاخ سفید با پلیس درگیر شدند.

روز بعد تعدادی از آنها موفق شدند از صفوف پلیس گذشته و به اتومبیلی که شاه را به کنگره می برد حمله کنند.

به نظر می رسید دورانی که سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا با فعالیت های مطبوعاتی و نامه نگاری، از دولتمردان آمریکا و دیگر کشورهای غربی می خواستند که در حمایت از رژیم شاه تجدیدنظر کنند، به پایان رسیده بود.

تأثیرپذیری دانشجویان مسلمان از گفتمان امام خمینی (ره) در ادامه، چمران و یزدی به فکر ایجاد تشکیلاتی افتادند تا فارغ از محدودیت های کنفدراسیون، به گفتمان اسلام انقلابی مدنظر امام خمینی نزدیک باشد.

در سال 1348 شمسی مصطفی چمران، صادق قطب زاده، ابراهیم یزدی محمد توسلی و پرویز امین انجمن های اسلامی دانشجویان ایرانی را تأسیس کردند؛ سپس صادق طباطبایی، بنی صدر، حسن حبیبی و جمعی دیگر نیز به آنها پیوستند.

در آمریکا، ابراهیم یزدی فعال ترین عنصر سازمان دهی این انجمن بود.

آنها پس از اتحاد با انجمن های اسلامی دانشجویان در فرانسه، آلمان، اتریش و دیگر کشورهای اروپایی سازمانی به نام اتحادیه انجمن های اسلامی در اروپا ایجاد کردند.

اتحادیه انجمن های اسلامی هر سه ماه یک بار نشریه ای به نام مکتب مبارز منتشر می کرد.

  در شماره دوازده این نشریه که هم زمان با محرم و صفر 1391 (فروردین 1350 شمسی) منتشر شد، هدف از انتشار آن شناخت و شناسایی چهره واقعی اسلام عنوان شد.

مقالات اساسی این نشریه، نیز بیشتر در زمینه اسلام شناسی، نیروهای اسلامی و راه های هماهنگی آنها، اتحاد اسلامی و ظرفیت اسلام در زمینه تأسیس نظام های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بود؛9 مسائلی که دقیقا هم عرض آموزه های امام خمینی(ره) در قالب نظریه ولایت فقیه بود که هم زمان در نجف تدوین و تدریس می شد.

این موضوع خود نشان دهنده تأثیرپذیری این تشکل از گفتمان امام خمینی است.

انجمن های اسلامی دانشجویان در آمریکا در این سال ها در سایه گفتمان نهضت آزادی بود.

این انجمن همچنین  نشریه پیام مجاهد را به عنوان ارگان نهضت آزادی منتشر می کرد.

در اوایل دهه 1350، شمارگان این نشریه به حدود شش هزار نسخه رسید و اغلب در اروپا هم تجدید چاپ می شد.

محتوای آن نیز بیشتر در زمینه ارتقای  دانش سیاسی جوانان بر پایه ایمان مذهبی بود.

نشریات انجمن اسلامی آمریکا برای نجف محل سکونت امام خمینی ارسال می شد و اطرافیان امام نیز بیانیه ها و سخنرانی هایی که در نجف ایراد می شد برای انجمن های اسلامی مقیم آمریکا و کانادا می فرستادند.

 امام خمینی در نامه ها پیام ها و دیدارهایش مدام مؤلفه های تعامل و همکاری سیاسی را به اعضای کنفدراسیون، که میانه دهه 1340 به بعد گرایش های چپ گرایانه پیدا کرده بودند و به تدریج شکل گروه های مارکسیستی آشکار به خود می گرفتند، تذکر می داد.

مبارزات چندمنظوره در جنبش دانشجویی خارج از کشور در سال های میانی دهه 1350، مصطفی چمران، ابراهیم یزدی و صادق قطب زاده سه چهره کلیدی انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا بودند.

چمران ضمن ارتباط مؤثر با فعالان انقلابی، بیشتر در پی ایجاد تشکیلات و آموزش های چریکی در لبنان و فعالیت های اجتماعی در این کشور بود.

قطب زاده هم با سفر به کشورهای مختلف خاورمیانه در کنار صادق طباطبایی، نقش رابط میان رهبر انقلاب و دانشجویان ایرانی آمریکا و اروپا را داشت.

یزدی نیز در سازمان دهی و اداره انجمن اسلامی دانشجویان آمریکا فعال بود.

او در بوستون یک دفتر انتشارات تأسیس کرد و کتاب ها و نشریات اسلامی را در نقاط مختلف دنیا پخش می کرد.

از سال 1353 شمسی کتاب هایی که اجازه چاپ و انتشار آنها در ایران داده نمی شد در این مرکز به زبان های مختلف چاپ می شد؛ از جمله سخنرانی های امام خمینی در نجف، چند اثر از علی شریعتی، مهندس بازرگان، آیت الله طالقانی در آنجا چاپ شد.

عمده هزینه این فعالیت را بازاریان تهران تأمین می کردند.

اغلب این چهره ها و تعداد زیادی از فعالان دانشجویی، سرانجام با هجرت امام خمینی از نجف به پاریس به ایشان پیوستند.

آنها در ماه های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در ایجاد ارتباط رسانه ای میان رهبر انقلاب و رسانه ها و محافل غربی نقش آفرین بودند.

البته با پیروزی انقلاب اسلامی، هر کدام از آنها رویکرد سیاسی و سرنوشت متفاوتی پیدا کردند.

سفری که با تظاهرات دانشجویان به کام شاه تلخ شد! شاید آخرین و جنجالی ترین اقدام دانشجویان مخالف رژیم پهلوی در آمریکا، آخرین سفر محمدرضا پهلوی به ایالات متحده آمریکا در آبان سال 1356 شمسی باشد.

هنگام دیدار رسمی محمدرضا پهلوی از کاخ سفید و ملاقات با جیمی کارتر، حدود هزار دانشجو از گروه های مخالف رژیم، تظاهرات مشترکی را در نزدیکی کاخ سفید ترتیب دادند.

در برخورد میان دانشجویان، پلیس واشنگتن و جمعی از هواداران رژیم که از سوی سفارت سازماندهی شده بودند، 92 دانشجو و 20 پلیس مجروح شدند.

معترضان خشمگین، صفوف پلیس را در هم شکسته و به ساختمان کاخ سفید نزدیک شدند.

پلیس آمریکا برای متفرق کردن آنها از گاز اشک آور استفاده کرد، اما جریان باد باعث شد تا اثرات این گاز به محوطه کاخ سفید برسد؛ در نتیجه، شاه و کارتر با چشمانی اشک بار مراسم را به پایان بردند.

تصاویر این رخداد در رسانه های تصویری و مکتوب انعکاس فراوانی داشت و عملا نشان دهنده وضعیت رژیم پهلوی در برابر اعتراضات گسترده دانشجویی در خارج از کشور و البته یک پیش بینی از وقایع آینده ایران بود.

نتیجه در میانه دهه 1340، فعالیت سیاسی دانشجویان ایرانی مقیم ایالات متحده آمریکا، با تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان اروپا و آمریکا از سایه کنفدراسیون دانشجویان بیرون آمد.

این وضعیت، به فعالیت های این دسته از دانشجویان خصلت انقلابی بخشیده و آن را به گفتمان امام خمینی(ره) نزدیک کرد.

در این میان، افزایش تعداد دانشجویان ایرانی در آمریکا از یک سو و انسداد سیاسی در ایران از سوی دیگر، گستره و عمق فعالیت آنان را بیشتر کرد.

اغلب چهره های فعال در مبارزات دانشجویان ایرانی در آمریکا از جمله ابراهیم یزدی، مصطفی چمران و صادق قطب زاده اگرچه از اعضای دانشجوی نهضت آزادی بودند، اما در سال های دهه 1350 ارتباط مستمری با امام خمینی برقرار کرده و در گفتمان انقلاب اسلامی تعریف شدند.

باید گفت نقش اقدامات دانشجویان مبارز در آمریکا، در ایجاد فضای رسانه ای و روانی علیه رژیم پهلوی و رساندن پیام امام خمینی به رسانه ها و محافل سیاسی غربی قابل توجه بود.

منبع: پژوهشکده مطالعات تاریخ معاصر ایران انتهای پیام/
کلید واژه ها: دانشجویان ایرانی - دانشجویان ایرانی خارج از کشور - دانشجویان - ایران - فعالان - گروه - سیاسی - کودتای 28 مرداد - خبرگزاری فارس - مبارزه - فعالیت - اسلامی - آمریکا - ایرانی - مشارکت سیاسی - مرزهای ایران - اروپای شرقی - ایرانی خارج - پهلوی - رژیم پهلوی - کشور - خبرگزاری - دستگیری - مشارکت - محوریت - سازمان - ساختار - پیوند - دیگری - حکومت