با تاثیر فرهنگ غرب بر موسیقی، نگاه موسیقیدانان ایرانی هم تغییر می کند

به گزارش سایت قطره و به نقل ازگروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، محمود بالنده (عضو هیئت علمی دانشکده موسیقی) پس از بحث درباره شناخت موسیقی قدیم ایران به مفهوم بداهه نوازی پرداخت و درباره تغییرات در فواصل موسیقی، - " دومین نشست پژوهشی سی وپنجمین جشنواره موسیقی فجر با موضوع بررسی بداهه نوازی در موسیقی ایران و با سخنرانی هوشنگ فراهانی و محمود بالنده برگزار شد.

به گزارش سایت قطره و به نقل ازگروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، محمود بالنده (عضو هیئت علمی دانشکده موسیقی) پس از بحث درباره شناخت موسیقی قدیم ایران به مفهوم بداهه نوازی پرداخت و درباره تغییرات در فواصل موسیقی، ردیف و نت توضیح داد.

او سپس این سوال مطرح کرد که تا چه اندازه حرکت خواننده و نوازنده به بداهه نوازی نزدیک می شود؟محمود بالنده در بخش دوم صحبت هایش به مفهوم روایت پرداخت و بیان کرد: برای اولین بار در کتاب فرصت شیرازی واژه دستگاه بیان شد و تعاریفی از هفت دستگاه موسیقی آورده شد.

یک نوازنده موسیقی وقتی با مفهوم بداهه پردازی یا بداهه نوازی عجین خواهد شد که قواعد و قوانین ردیف موسیقی را رعایت کند.

اما اگر نوازنده به صورت جسته و گریخته نغمه های موسیقی را بدون هیچ قاعده ای بیاورد ممکن است در موسیقی ایرانی قطعه جذاب و شنیدنی هم خلق شود، اما به آن بداهه نوازی اطلاق نمی شود.

این مدرس دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش گفت: در موسیقی شرق مفهوم موسیقی بر خلاف هنر غربی، مفهومی کلی گرا است.

در موسیقی شرقی اجزا نقش کلیدی ندارند.

اما در هنر غربی، چون مفهوم آهنگسازی وارد شده، اجزا نقش اساسی و کلیدی را ایفا می کنند.

در موسیقی غربی جز ها هستند که در کنار هم چیده شدند.

اما در مفهوم موسیقی ایرانییک مفهوم کلی وجود دارد.

او با بیان اینکه در قرن 12 خاندان علی اکبر فراهانی موسیقی دستگاهی را برای نخستین بار تدوین کرد، افزود: او به دو فرزندش ردیف موسیقی را آموزش داد که این مسیر ادامه پیدا کرد.

در واقع مفهوم روایت، مفهوم بداهه نوازی را در دل خودش دارد.

بالنده در بخش دیگر صحبت هایش با اشاره به اینکه اسامی پرمعنایی در موسیقی تعریف شده است، ادامه داد: برای مثال واژه ردیف بار معنای می دهد و نحوه بیان و ترتیب چیدمان آن کنار هم است.

هر نوازنده ای نمی تواند راوی ردیف باشد و این کار اجتهاد می خواهد.

مثل علی اکبر شهنازی که ردیف ویژه خودش را تعریف کرد.

عضو هیئت علمی دانشکده موسیقی درباره مرز بین آهنگسازی و بداهه پردازی اظهار کرد: در حوزه مواجه با نت در موسیقی با دو واژه کلیدی نت نگاری و آوانگاری برخورد می کنیم که با هم تفاوت دارند.

نت نگاری یعنی تمامی خلق اثر متعلق به یک نفر به اسم آهنگساز است و نوازندگان نقش کمتری نسبت به آهنگساز دارند، اما در مفهوم آوانگاری با مفهوم نگاری پس از اجرا روبرو هستیم.

قریب به 115 سال پیش نخستین بار توسط علینقی وزیری ردیف موسیقی به نگارش درآمد و با مفهومی مثل آوانگاری مواجه شدیم که با مفهوم آهنگسازی متفاوت است، زیرا آقای وزیری موسیقی را نساخته بلکه موسیقی را که از استادان خودش یاد گرفته را به رشته تحریر درآورده است.

در مواجه با این مفهوم به پاسخ تفاوت جدی بین آهنگسازی و بداهه پردازی می رسیم.

آهنگسازی قطعه ای است که از قبل طراحی کرده ام، سیر عمودی و افقی و ملودی موسیقی ساخته شده و به طور یقین باید محصولی اجرا شود که نوشته شده است.

در موسیقی ایرانی کلیتی به نام گوشه اجرا شده که بعد ها توسط متأخرین نوشته شده است.

مهارت بداهه نوازی این است که ملودی های تیپ اجرا کند.

ملودی تیپ در لحظه توسط نوازنده یا خواننده ساخته می شود.

ولی در ساختار شبیه ملودی است، اما در اجزا در لحظه ساخته شد است.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: سوالی که اینجا مطرح می شود این است که آیا ورود مدرنیته و علم نت نگاری در موسیقی که غربی به 115 سال پیش ردیف موسیقی ایرانی را نوشتیم به گسترش موسیقی ایرانی کمک کرد یا به آن لطمه زد؟ ورود نت به موسیقی ایران اگر در محدوده کارکرد در بستر آهنگسازی باقی می ماند قطعا مفید بود و کمک جدی به ثبت و ضبط آثار موسیقی می کرد.

هدف از نت نگاری پیش از اجرا یعنی آهنگسازی انتقال ذهنیت آهنگساز به نوازندگان و مجریان موسیقی است و موضوع دوم ثبت و ضبط آن برای تاریخ است.

امروزه با توجه به مدیا های مختلف ثبت و ضبط موسیقی مفهوم چندانی ندارد.

بالنده با بیان این پرسش که در حوزه ردیف موسیقی که یک پدیده شفاهی در موسیقی بود آوانگاری پس از اجرا به موسیقی کمک کرد؟ من معتقدم نه تنها کمک نکرد، بلکه به شدت به خلاقیت موسیقی آسیب زد.

پتانسیل خلق از ردیف موسیقی ایرانی گرفته شد و به مجموعه رپرتوآر ساخته شده یک نفر به اسم آقا میرزا عبدالله تبدیل شد و تمام نوازندگان بعد از ملزم به اجرای بی، چون و چرای ایشان شدند.

عضو هیئت علمی دانشکده موسیقی اظهار کرد: یکی از دلایل از دست دادن مخاطب عام توسط بدنه جامعه ایرانی مقوله برخورد بد ما با آوانگاری بود.

امروزه تغذیه موسیقی براییک جوان کار بسیار مشکلی شده است.

من فکر می کنم باید با موسیقی ایران به مثابه کشور هایی مثل ترکیه و هند برخورد کرد.

آن ها موسیقی شان را به این شکل نمی نویسند و قطعیت عینی به مقام ها نمی دهند.

هوشنگ فراهانی سخنران دیگر این نشست نیز درباره مفهوم بداهه نوازی توضیح داد: تفاوت عمده بداهه پردازی به نگاه مردم شرق بر می گردد.

بیشتر کسانی که با فرهنگ ما اشتراک دارند موسیقی را به یک شکل و با سنت خاصی آموزش می دهند که منجر به بداهه پردازی می شود.

نگاه و فلسفه شرق، موسیقی را بر مبنای اشراق و شهود می شناسد.

من با موسیقیدان افغانستان اجرا های بسیاری داشتم که پایه و فرهنگ موسیقیایی آن ها هم مثل ماست.

به همین دلیل نوازندگان از ابتدا مثل پدیده زبان موسیقی را یاد می گیرند.

این یادگیری از طریق شنیدار انجام می شود و شبکه های مختلف موسیقی شکل می گیرد به همین دلیل تاکید استادان گذشته هم آموزش به شکل شنیداری بوده است.

او گفت: در فرهنگ غرب وقتی عصر صنعتی شروع می شود به موسیقی به شکل علمی پرداخته می شود، برخورد موسیقیدانان با موسیقی گذشته از احساس و بیشتر بر علم موسیقی استوار است.

در تاریخ موسیقی ایران چند مکتب عمده داشته ایم که به نظریه موسیقی توجه شده است.

نظریه پردازانی مثل ابن سینا از روی ترجمه ها به دانش جدیدی دست پیدا می کنند و موسیقی ایران را به مکتب مدرسی ها سوق می دهند و برای دسته های ساز ایرانی فواصلی را بر اساس اعداد و ارقام و حروف ابجد به وجود آوردند.

این نوازنده تار و سه تار افزود: در قرن هفتم با کسانی مثل قطب الدینی شیرازی فصل جدیدی در موسیقی ایران شکل می گیرد که به آن مکتب سیستماتیک می گویند.

چون آن زمان سیستم مکتوب وجود نداشته تا مردم بر اساس نت بنوازند، نوازندگان باید به صورت بداهه می نواختند.

بعد از صفویه فصل انفعالی از موسیقی ایران به وجود می آید و اگر آن عصر ادامه پیدا می کرد موسیقی ایران به طور کلی متفاوت می شد.

زمانی که فرهنگ غرب بر موسیقی ایران تأثیر می گذارد نگاه موسیقیدان ایرانی هم تغییر می کند.

در تمام کتاب های صد ساله گذشته ایرانییک چهار مضراب پیدا نمی کنیم که نگاه آن قبل از وزیری و نت باشد.

نگاهی که نوازندگان امروز به موسیقی دارند و اجرا می کنند در تمام کار های اساتید دیده می شود.

فراهانی درباره مرز بین بداهه پردازی و آهنگسازی توضیح داد: تعریف آهنگسازی نزد فرهنگ شرقی و غربی متفاوت است.

در آهنگسازی موسیقی غربی باید با علم، فرم و هارمونی آشنا باشیم، اما در موسیقی ایران آهنگسازی نوعی بداهه پردازی بر اساس گوشه های ردیف است.

در موسیقی ایران وقتی نوازنده ها آهنگ مرغ سحر را می زنند همان ملودی قدیمی است را می زنند و مفهوم چند صدایی در بین موسیقی ایران وجود نداشته است مگر در چند سال گذشته این نگاه ها در حال بیشتر شدن هستند.

مرز بین بداهه پردازی و آهنگسازی در این است که در لحظه نوازنده فرصتی دارد که شعری را روی موسیقی بگذارد، اما ممکن است در بداهه نوازی به اجرای در لحظه فکر نکرده باشد.

نوازنده ای که قرار است بداهه پرداز باشد بیان خوب داشته باشد و با گوشه های ردیف آشنا باشد و هزاران ترکیب ملودی در ذهنش باشد که بتواند آن را اجرا کند، اما آنچه که به عنوان بداهه پردازی و آهنگسازی می شود پایه مشترک دارد.

او در بخش دیگری از صحبت هایش درباره عادت عضلانی نوازنده ها سخن گفت و افزود: این عادت ها تا حدی سبک نوازنده را مشخص می کند.

کسانی هستند که از صدای ساز آن ها سازنده یا نوازنده را می شناسید.

برای مثال از سال 1319 که رادیو وارد ایران می شود بسیاری از نوازنده ها که به صورت بداهه اجرا می کردند برای برنامه های رادیویی دعوت می شدند که صدای میکروفن روی سبک خوانندگی یا نوازندگی آن ها تاثیر می گذاشت.

به همین دلیل برخی از نوازنده ها مجبور شدند فشاری که بدون میکروفن به ساز می آوردند، کاهش دهند به همین دلیل باعث تغییر سبک و عادت های نوازندگی آن ها شد.

به هر حال هویت هر نوازنده به عادت های اجرایی او بر می گردد.

موسیقی هم یک رفتار اجتماعی است که می تواند تحت تاثیر تمام مسائل اجتماعی قرار بگیرد.

هر نوازنده در هر دوره زمانی که زندگی می کند تحت تاثیر شرایط اجتماعی خود قرار می گیرد.

این پژوهشگر موسیقی درباره اینکه آیا مدرنیته به موسیقی ایران لطمه زد یا نه پاسخ داد: بعد از انقلاب مشروطیت دورانی پدید آمد و ارتباطاتی که ایران با کشور های اروپایی پیدا کرد و سیر تحولات غربی دیده شد و متاسفانه ایران در تولید علم نقشی نداشت و بیشتر گرایش به غرب برگشت.

اینکه فرهنگ غرب تا چه اندازه روی موسیقی ایران تاثیرگذار بود نیاز به بررسی بیشتری و بحث مفصل دارد.

اما موضوعی به اسم ضرورت تغییر وجود دارد که این تغییر از مبحث جامعه شناسی و فرهنگی ناچار است خودش را با شرایط جدید تطبیق دهد.

مردمی که هوشیار هستند وقتی فرهنگی را می بینند با شیوه خودشان تغییر می دهند.

این ضرورت تغییر همیشه در همه فرهنگ ها وجود دارد.

در موسیقی غرب بعد از رنسانس می بینیم که سبک های متفاوت پدید می آمد و همچنان نیز در حال تغییر است.

او افزود: زمانی که فرهنگ های سنتی در ایران به تدریج از چشم می افتاد و حتی شیوه آموزش از طریق مکتب خانه ها به تدریج کهنه می شود و مردم ایران با فرهنگ مدرن آشنا می شوند.

به ویژه در دوره پهلوی اول این نگرانی وجود داشت که همه چیز نو شود و افرادی از ایران برای آشنایی با علوم مختلف به کشور های دیگر رفتند و مکتب خانه های آموزش موسیقی هم برچیده شد.

فراهانی با اشاره به اینکه موسیقی ما امروزه به واسطه مدیا و اینترنت هر روز تغییر می کند، افزود: ما موسیقی را به عنوان دو چیز می توانیم در نظر بگیریمیکی اینکه موسیقی در فرهنگ چه نقشی دارد و دیگری اینکه موسیقی به عنوان فرهنگ چه کاری را می تواند انجام دهد.

علی جعفری مجری دومین نشست پژوهشی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر را بر عهده داشت.

این نشست ها با موضوعات متنوع تا 30 بهمن ماه در سالن باربد فرهنگستان هنر برگزار می شود و ورود عموم برای حضور در آن آزاد است.

کلید واژه ها: موسیقی - سی وپنجمین جشنواره موسیقی فجر - ایران - نوازی - بداهه - پرداخت - برگزار - جشنواره موسیقی فجر - هیئت علمی - خبرگزاری - تغییر - فرهنگ - مفهوم - دانشکده - تغییرات - جشنواره موسیقی - فرهنگی - گزارش - شناخت - فرهنگ غرب - علمی - گروه - هیئت - قدیم - فراهانی - خواننده - نوازنده - سخنرانی - جشنواره - پژوهشی