تاریخ غیرت؛ فوران عشق و حماسه در سرچشمه رُمان ایران

اگر در بیست و پنجم اردیبهشت ماه در فوق تپه کوچک موسوم به مصلا که واقع در سمت شرقی شهر قشنگ همدان است ایستاده باشیم، می بینیم که آن شهر به طرز دلکشی در دامنه شمالی کوه معروف به الوند واقع شده و اشجار مختلف از میوه های سردسیری و درختهای تاک که تازه شکوفه کرده اند دره های طبیعی آن را سبز و خرم داشته و عمارتهای شهر به واسطه پستی و بلندی محل با نشیب و فراز به شکل خوشی واقع شده و در میان صحن خانه ها درختهای تبریزی و صنوبر که از دور نمایان است شهر را به باغ بسیار بزرگی در نظر جلوه می دهد.

در سنه 1136 قمری در بیست و پنجم اردیبهشت ماه دو نفر سوار از طرف شمال این شهر از سوی قزوین به طرف همدان می آمدند؛ یکی از آنها که در جلو بود جوانی به سن بیست و پنج با صورتی مدور و گونه های سرخ و چشم های سیاه درشت و مژه های بلند و قدی معتدل سوار اسبی بود و کلاه سیاه بخارایی در سر و سوار دیگر که از عقب می آمد مردی بود تنومند با گونه های سرخ مایل به سیاهی و سبیل های درشت و ریش سیاه محرابی و کلاه نمدی در سر داشت و سوار اسب درشت سفیدی بود و از چین هایی که بر پیشانی گوشتین او افتاده بود معلوم می شد که تقریبا پنجاه مرحله از زندگانی طی کرده و اسلحه این ها منحصر بود به یک قبضه تفنگ چاشنی دار و یک قبضه قره مینا که سوار عقب همراه داشت.