ملت؛ پیش نیاز اصلی حماسه/ آیا هستی شناسی می تواند با حماسه ارتباط برقرار کند؟

مدیرکل مرکز مطالعات برنامه ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر گفت: حماسه، گونه ای ادبی بوده و داستان های ملی و قهرمانی را شامل می شود و پیش نیاز اصلی حماسه، - " به صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: حماسه، گونه ای ادبی بوده و داستان های ملی و قهرمانی را شامل می شود.

پیش نیاز اصلی حماسه، ملت است که در شاهنامه فردوسی درباره ملت ایران به اوج خودش رسید.

وی افزود: آیا می توان حماسه را با فلسفه ربط داد و پیوندی بین افراد برقرار کرد؟ آیا این پیوند علمی و منطقی خواهد بود؟ فلسفه، حوزه معرفتی بشریت با تکیه بر عقل بوده و مسئله آن هستی شناسی است.

آیا هستی شناسی می تواند با حماسه ارتباط برقرار کند؟ شاید در نگاه اول حماسه و فلسفه نتوانند ارتباطی با هم داشته باشند؛ اما در شاهنامه فردوسی مایه های فلسفه وجود داشته یعنی در شاهنامه فردوسی بین متون فارسی و غیر ایرانی ویژگی ها و تفکری عمیق وجود دارد.

مدیرکل مرکز مطالعات برنامه ریزی و تعالی علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: قطعاً فردوسی حکیم بوده و در شاهنامه، پهلوانان -که مهم ترین آنان رستم است- صرفاً پهلوان به معنای جسمی و بدنی نیست؛ بلکه خرد پهلوانی در شخصیت پهلوانان شاهنامه وجود دارد و پهلوانان شاهنامه در رفتارشان حکمت و خرد را نشان می دهند.

این مسئول اضافه کرد: تفکر مبتنی بر مغز و هسته مرکزی در سخنان عمیق شخصیت های شاهنامه نمایان است.

سخنان فلسفی در شاهنامه بستری تاریخی دارد و هستی شناسانه بوده، دارای ساختار است و سخنی عمیق شناخته می شود.

ریشه های تاریخی و منطق و هستی در سخن حکیمانه و فلسفی شاهنامه کاملاً نمودار بوده و قطعاً متون ابوعلی سینا و ملاصدرا و بسیاری از متون معاصر را می توان فلسفی دانست.

شاهنامه فردوسی متن صرفاً فلسفی نیست؛ اما به دلیل اینکه فردوسی به خرد اهمیت ویژه ای قائل بوده پس سخنی عمیق است و ریشه های فلسفی در آن دیده می شود.

به همین دلیل در شاهنامه در ستایش خرد این ابیات ناب آمده است: خرد بهتر از هر چه ایزد بداد ستایش خرد را به از راه داد خرد رهنمای و خرد دلگشای خرد دست گیرد به هر دو سرای خرد تیره و مرد روشن روان نباشد همی شادمان یک زمان کسی کو خرد را ندارد ز پیش دلش گردد از کرده خویش ریش رنجبر درخشی لر گفت: وقتی متنی فلسفی نیست برای اینکه بتوان از آن برداشت فلسفی کرد باید روش شناسی و صورت بندی را برای آن به وجود آورد.

شاهنامه متن منظوم است و شعر نمی تواند به طور دقیق در پیوند با امر فلسفی باشد.

به دلیل خصوصیات شعری و برای اینکه بتوان صورت بندی فلسفی از شاهنامه داشته باشیم باید شاهنامه را از نظم خارج و به نثر تبدیل کنیم که البته فوق العاده کار دشواری است.

نثر توضیح دهنده و بیان کننده است و نظم کلام را به پیچیدگی و ابهام می برد، این را نمی شود با فلسفه پیوند داد و باید خیلی ساده تر شود و نثر باید این کار را بکند.

گزاره های خیلی روشن و مبینی باید از شاهنامه بیرون بیاوریم تا بتوانیم بعد درباره فلسفی بودن آن صحبت کنیم؛ یعنی روش شناسی اساس این بوده که به وجوه فلسفی شاهنامه برسیم، صدها کتاب درباره شاهنامه نظامی، مولانا، سعدی و حافظ نوشته شده که صرفاً ساده انگارانه هستند.

وی اضافه کرد: ابیاتی را با عنوان اندیشه های شاعران آورده ایم که بسیار ساده انگارانه هستند، این امر به بدفهمی متون منجر می شود به همین دلیل باید درباره خردنامه یا همان شاهنامه و دیگر آثار ادبی کشورمان کاملاً وسواس داشته باشیم تا به این سمت کشیده نشوند.

برخی این خرد را خردی ساده می دانند و با خرد کانتی و دکارتی، غربی و عقل ترکیبی مغایر و در تضاد می دانند.

با توجه به اینکه مبانی عمیق برخی متون را نمی شناسیم و آغاز با آمیخته کردن متون بوده و تبارشناسی متون را نمی شناسیم به این معضل برخورد می کنیم؛ بنابراین احتیاط واجب این است که نباید درباره متون ادبی و به ویژه نظم ساده انگاری کرد.

این شاهنامه پژوه بیان کرد: اسلام در ذات خود عقل گراست و به عقل اهمیت می دهد و این در مذهب تشیع کاملاً متجلی است؛ بنابراین همه این ها به نظر می رسد که در شاهنامه است.

چگونه می تواند متنی خرد تجربی و فلسفی را به ما بدهد؟ حقیقت این است که در شاهنامه متنی علمی نمی خوانیم؛ بلکه متنی را می خوانیم که ما را با خرد فردی و جمعی روبه رو می کند.

در زرتشت این خرد دیده می شود که در شاهنامه فردوسی به خوبی متجلی بوده و خرد شاهنامه فراتر از انواع خردهای مرسوم است و بعد دیگر این خرد گاهی به اخلاق وارد می شود.

در خرد فردوسی با توجه به گزار دوره فرهنگ اصیل ایرانی که به شکوه رسید، پختگی در شاهنامه وجود دارد، اسطوره حالت انسانی پیدا می کند و ایزد تبدیل به شاه می شود که اینها نشان از پختگی شاهنامه و تفکر فردوسی دارد همین پختگی است که باعث می شود اخلاق وارد شاهنامه شود.

رنجبر درخشی لر عنوان کرد: این بیت از شاهنامه یعنی: از اویی به هر دو سرای ارجمند / گسسته خرد پای دارد به بند از شاهکارهای فردوسی است.

فردی که گسسته خرد بوده، دربند و اسیر است، یعنی تفکر فلسفی گاهی انسان را اسیر می کند و گاهی آزاد، یعنی مسئله آزادی مسئله فلسفی است.

در متن شاهنامه از کیومرث که نخستین داستان شاهنامه بوده تا ادامه شاهنامه به هستی شناسی انسانی می رسیم.

کیومرث نخستین شاهی بوده که با بدی روبه رو می شود، با دیوان می جنگند، فرزندش را از دست می دهد، سوگواری می کند و در جوانی از دنیا می رود، این خلاصه ای از موقعیت انسان در هستی است که در شاهنامه آمده؛ یعنی در هستی خیلی موقعیت انسان عالی نخواهد بود، آن چیزی که در این موقعیت خطرناک یاریگر بوده و اهورامزدای پیش از اسلام و تفکر فلسفی است.

وی مطرح کرد: نگاه شاهنامه به مرگ نگاهی بنیادین و پیچیده است.

ابتدای داستان رستم و سهراب از کلمه راز استفاده می شود، هیچ کس نتوانسته به طور کامل مرگ را بفهمد؛ بنابراین چه باید بکنیم با زندگی؟ این ابعاد بسیار پیچیده ای پیدا می کند، باید بدانیم با وجود مرگ زندگی خودمان را قابل هضم و فهم و راحت تر کرده ایم، اینجاست که تفکر عمیق در شاهنامه به توقفگاهی می رسد، اینجا دیگر موضوع شاهنامه نیست، اینجا دیگر باید وارد حوزه دین شویم، باید ببینیم متون دینی درباره مرگ چه گفته اند و چه پیش بینی و توصیه کرده اند؛ چراکه حوزه دین است نه فلسفه، حوزه فلسفه فقط برای زندگی بوده و زندگی را قابل فهم و توجیه می کند.

این شاهنامه پژوه توضیح داد: تفکر شاهنامه در بستر تقدیرگرایی اتفاق می افتد، تقدیرگرایی ای که اتفاقاً با خردگرایی پیوند دارد، این تقدیرگرایی اشعری نیست؛ بلکه تقدیرگرایی عقل است، هستی را به طور کامل می شناسد و می تواند نقش انسان را در درون هستی تبیین کند، تقدیر را می داند و از آن هیچ گریزی برای انسان نیست و می گوید: ای انسان باید در این عرصه از خرد بهره ببریم و عقل گرا باشیم.

زمان در شاهنامه زمان اسطوره، حماسی و ادبی است.

حتی وقتی از تاریخ صحبت می شود بر مبنای زمان اسطوره ای صحبت می شود.

در زمان اسطوره ای با مسئله تاریخ_ دین و ادبیات روبرو می شویم؛ بنابراین باید حتماً مبنای ادبی و اسطوره را مدنظر داشته و از شاهنامه به عنوان متنی فلسفی انتظار نداشته باشیم.

رنجبر درخشی لر تبیین کرد: با توجه به گستردگی موضوع همایش حکمت اسلامی و علوم انسانی و هنر و ارائه مقالات باارزش و برجسته، امیدواریم که بتوانیم پس از دو پیش همایش که نیمه تیر و مرداد 1401 برگزار می شود نه فقط همایش را در آبان که سال های آینده نیز به طور مستمر برگزار کنیم.

انتهای پیام/4121/4062/
کلید واژه ها: حماسه - شاهنامه فردوسی - شاهنامه - فلسفه - برقرار - فردوسی - ارتباط - توان - قهرمانی - نیاز - داستان - علوم انسانی - برنامه ریزی - پیوند - ایران - ملت ایران - ادبی - گونه - مطالعات - پیوندی - برگزار - برنامه - ایرانی - مدیرکل - فارسی - بشریت - تعالی - ویژگی - افراد - مجازی