جمهوری اسلامی یا داعش؛ کدام اسلام سیاسی؟

در طول تاریخ قرائت های متفاوتی از دین اسلام توسط طیف های مختلف، ارائه شده است.

در این بین یکی از چالشی ترین و مهم ترین خوانش ها از دین اسلام که در تاریخ معاصر رسمیت یافت و ظهور و بروز بسیاری نشان داد، - به گزارش سایت قطره و به نقل ازهمشهری آنلاین به نقل از فارس، در طول تاریخ قرائت ها و دیدگاه های متفاوتی از دین اسلام توسط طیف های مختلف از علمای دینی تا مستشرقان غربی ارائه شده است.

آنچه در این مختصر به بررسی اجمالی و کلی آن خواهیم پرداخت، درکی از اسلام است که در تاریخ معاصر چه در حوزه نظر و چه در ساحت عمل رسمیت یافت و توجهات ویژه ای به آن شد.

آن قرائت معروف و مهم، اسلام سیاسی است.

اسلام سیاسی رویکردی در برابر اسلام سنتی اسلام سیاسی که شاید ظهور و بروز عملی آن را باید از زمان سیدجمال الدین اسدآبادی به بعد دانست، نگرشی در برابر اسلام سنتی است که انفکاک و مرزبندی بین دین و دنیا را کنار می زند و معتقد است با عنایت و توجه به اصل اسلام و آموزه های اصولی آن که گستره عظیمی از این تعالیم مربوط به اجتماعیات است، دین را باید به عرصه عینی و عملی جامعه کشاند.

اسلام از سنخِ سنتی، اسلامی است که با نظام های سیاسی تا حد توان به بهانه و توجیهات شرعی، عقلی، ضروری و.

از درِ مماشات وارد شده و سازش دارد.

این نوع رویکرد که دین را بیش تر متولی امور فردی شخص مسلمان دانسته، نگرشی است با سابقه و قدمت دار در تاریخ اسلام؛ به طوری که عموم مردم این قرائت از اسلام را قرائت رسمی و اصلی می شناختند و با آن مأنوس بودند.

در این نگاه حاکم و عالم، دین و دنیا از هم جدا هستند، حاکم و سلطان به امور سیاسی و دنیوی مشغول است و عالم هم امور اخروی را برعهده گرفته و به نوعی عالم، ذیل حاکم تنفس و فعالیت می کند.

اما در مقابل، تعریف و دیدگاهی از اسلام وجود دارد که هرچند رسمیت یافتن و تئوریزه شدنش مربوط به تاریخ معاصر و نهایتاً به 150 سال قبل می رسد، اما ریشه و مبنای آن از متون دینی و منابع اصیل اسلامی قابل کشف است.

در اسلام سیاسی، تمایز و مرزبندی بین دین و سیاست کنار رفته و این دین است که مرجعیت و زمام داری امور سیاسی را برعهده می گیرد.

غربِ پس از رنسانس دخالت دین در دنیا را امری ارتجاعی و ناپسند قلمداد می کرد و با یورش همه جانبه خود به ملل مسلمان و تغییر ذائقه آن ها در رابطه با مفاهیمی چون سیاست، دین، دنیا و.

حاکمیت را فارغ از دین تعریف می کرد.

در مقابل مسلمانان سعی بر این داشتند که بار دیگر با بازگشت به معارف حقیقی اسلامی دین را به یکی از ساحت های اصلی حیات انسانی یعنی سیاست وارد کنند که البته غرب و جبهه استعمار همواره سعی کرد این تحرک و سیر مبارزاتی را با الفاظی چون بنیادگرایی دینی یا ارتجاع مذهبی حرکتی افراطی نشان دهد.

سیاست؛ جزء جدانشدنی دین اسلام اسلام سیاسی در پی تشکیل حکومت اسلامی اما با توجه به اقتضائات و شرایط زمان است و پویایی احکام و تعالیم دین را در سطح جامعه خواستار است.

حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) در این باره فرمود: آن قدر آیه و روایت که در سیاست وارد شده است، در عبادات وارد نشده است.

شما پنجاه و چند کتاب فقه را ملاحظه می کنید، هفت ـ هشت تا کتابی است که مربوط به عبادات است؛ باقی اش مربوط به سیاسات و اجتماعیات و معاشرات و این طور چیزهاست.

ما همه آنها را گذاشتیم کنار و یک بعد را ـ یک بعد ضعیفش را ـ گرفتیم.

اسلام را همچو بد معرفی کرده اند به ما که ما هم باورمان آمده است که اسلام را به سیاست چه! سیاست مال قیصر و محراب، مال آخوند! محراب هم نمی گذارند برای ما باشد، اسلام دین سیاست است، حکومت دارد.

شما بخشنامه حضرت امیر و کتاب حضرت امیر به مالک اشتر را بخوانید و ببینید چیست.

دستورهای پیغمبر و دستورهای امام (ع) در جنگ ها و در سیاسات ببینید چه دارد، این ذخایر را ما داریم، عُرضه استفاده اش را نداریم.

ذخیره موجود است، همه چیز داریم، عرضه استفاده نداریم، مثل اینکه ایران همه چیز دارد، اما می دهند او را به غیر، ما کتاب و سنت مان غنی است، همه چیز در آن هست؛ لکن بد معرفی کردند به ما.

امام امّت در جای دیگر تأکید می کنند: اسلام یک چیزی نیست که برای یک طرف، قضیه را فکر کرده باشد.

اسلام در همه اطراف قضایا حکم دارد.

تمام قضایای مربوط به دنیا، مربوط به سیاست، مربوط به اجتماع، مربوط به اقتصاد، تمام قضایای مربوط به آن طرف قضیه که اهل دنیا از آن بی اطلاع اند.

ادیان توحیدی آمده اند برای اینکه هر دو طرف قضیه را نگاه بکنند و طرح بدهند.

نسبت به هر دو طرف قضیه آنها حکم دارند، طرح دارند، این طور نیست که یا این طرف را و از آن طرف غافل باشند یا آن طرف و از این طرف غافل باشند.

نه، آن طرف هم نظر دارند؛ این طرف هم نظر دارند.

خصوصاً اسلام که از همه ادیان بیشتر در این معنا پافشاری دارد که همه احکامش یک احکام مخلوط به سیاست است، دست به گردن احکام است … نمازش مخلوط به سیاست است؛ حجّش مخلوط به سیاست است، زکاتش سیاست است، اداره مملکت است؛ خمسش برای اداره مملکت است.

امام خمینی در کتاب ولایت فقیه و حکومت اسلامی صراحتاً بیان می کند که استعمار با نفوذ در مجامع علمی چون حوزه و دانشگاه و اغفال اهالی آن از سیاست دین را تحریف کرده است، یعنی امام، اسلامی که نگرش و آفاق سیاسی مردم مسلمان را با توجه به زمان در نظر نگیرد، اسلامی تحریف شده می داند.

سیر تاریخی اسلام سیاسی همانطور که پیش از این بیان شد، سیر تاریخی اسلام سیاسی به عنوان یک حرکت جدی و نظریه پردازی شده را باید معطوف به تاریخ معاصر خاورمیانه دانست.

رهبران مختلفی با رویکردهای گوناگون به اسلام سیاسی پرداخته اند.

سیدجمال اسدآبادی، محمد عبدُه، رشید رضا، عبدالرحمن الکواکبی، ابوالاعلی مودودی، حسن البنا، سید قطب، سیدمجتبی نواب صفوی و امام خمینی، بزرگ ترین رهبران و اندیشه پردازان اسلام سیاسی هستند.

البته باز هم باید تأکید کرد که نوع نگرش آن ها به محدوده نفوذ سیاست در جامعه و کیفیت آن متفاوت است.

اسلام سیاسی با نقد و چالش کشیدن استوانه های اصلی غرب چون سرمایه داری لیبرال و سیاست گذاری های سکولار و جهان بینی اومانیستی، دعوی ارائه نظم نوین و راهکار جدید برای اداره و تعامل با جهان و جهانیان را داشته است.

چالش های موجود قرن 19 و 20 در جوامع اسلامی در مواجهه با غرب و ارزش های غربی و تأثیرپذیری نگران کننده مسلمین از مؤلفه های مطلوب غرب از یک طرف و پاسخگو نبودن و ناتوانی اسلام سنتی در تقابل با این وضعیت، شرایط را طوری رقم زد که رجوع به اسلام سیاسی که در عقیده انقلابی ما، اصل همین رویکرد است، مسأله ای اجتناب ناپذیر و ضروری بود.

تذکر این نکته مهم است که مواجهه حرکت اسلام گرا با غرب، همیشه از سر تقابل نبوده است، بلکه سیری است که هم تعامل با تمدن غرب را دارا بود و هم تقابل جدی با آن را در کارنامه خود دارد.

تعامل با غرب که از سوی سیدجمال و محمد عبده صورت گرفت، هرچند برخی مزایا مانند شناساندن ابعاد اجتماعی و سیاسی اسلام را دارا بود؛ اما برخی اثرپذیری های این جریان از غرب به عنوان تمدنی پیشرفته که راه حل معضلات جوامع اسلامی پیوستن به آن است ؛ ارزش های غربی را در آن، تبدیل به اصولی کرد که مسلمین در پی انطباق و تشبیه ارزش های خود با آن ها بودند.

تلاش برای تشبیه شورای اسلامی با دموکراسی غربی، نمونه ای از تحمیل این نگرش است.

اما از اواخر قرن 19 اسلام گرایی پا به عرصه تقابل و رقابت جدی با غرب نهاد.

در این سیر، اسلام خود صاحب الگو در عرصه های مختلف است و اسلام دموکراسی یا سوسیالیسم نیست.

اسلام، اسلام است که شخص باید تصمیم بگیرد یا تن به حاکمیت طاغوت ندهد یا با آن مماشات کند و به احکام خدا پشت.

نظریه ای کردن این اندیشه در قالب های مختلف و نوع چگونگی ایصال به مطلوب مسلمین در چهارچوب های مختلفی ارائه می شد.

سید قطب، حسن البنا، مودودی و حضرت امام از این دست رهبران اسلام سیاسی بودند.

اندیشه سیاسی امام خمینی محصول اسلام فقاهتی بود در بین جریان های مختلف اسلامی، تنها حرکتی که توانست به نتیجه برسد، نهضت امام خمینی با پشتوانه قیام مردمی بود.

اندیشه سیاسی امام که محصول اسلام فقاهتی ایشان بود و در نظریه ولایت فقیه تبلور یافت، حاکمیتی است که در عصر غیبت حکومت را در شأن فقیه می دانست؛ چرا که تنها فقیه و مجتهد است که با دانستن اصول و مبانی اسلام و قدرت انطباق صحیح آن با زمانه می تواند قوانین را فهم کند.

نکته قابل توجه در نظریه سیاسی امام خمینی ، نوع مواجهه آن با مقوله ولایت فقیه است.

حضرت امام با نظری سیاسی ـ اجتماعی به اصل ولایت فقیه، نقطه کشف آن را فارغ از آیات و روایات که روش فقهای سنتی بود، از نیازها و ضرورت های جامعه مسلمین به دست آورد.

شاهد این مدعا، مقدمه کتاب ولایت فقیه است.

امام در این کتاب به اولین موضوعی که اشاره می کند، موضوع سیاسی روز یعنی استعمار است.

او در این مقدمه، مسلمانان را به تقابل و مبارزه با مطامع استعماری فرا می خواند.

بنیانگذار جمهوری اسلامی در مقدمه کتاب ولایت فقیه بیان می کند: اسلام دین افراد مجاهدی است که به دنبال حق و عدالتند.

دین کسانی است که آزادی و استقلال می خواهند.

مکتب مبارزان و مردم ضداستعمار است.

اما این ها اسلام را طور دیگر معرفی کرده و می کنند.

تصور نادرستی که از اسلام در اذهان عامه به وجود آورده و شکل ناقصی که در حوزه های علمیه عرضه می شود، برای این منظور است که خاصیت انقلابی و حیات اسلام را از آن بگیرند و نگذارند مسلمانان در کوشش و جنبش و نهضت باشند، آزادی خواه باشند، دنبال اجرای احکام اسلام باشند.

از جمهوری اسلامی تا داعش؛ کدام اسلام سیاسی؟ مسأله مهمی که در اینجا مطرح می شود، مربوط به نوع رویکرد و نگاه به اسلام سیاسی و احکام و چگونگی اجرای آنهاست.

در ظاهر انقلاب اسلامی، اسلامی سیاسی است و در مقابل داعش و القاعده هم داعیه دار اسلام با نگرش سیاسی و پویا در سطح جامعه است.

نکته مهم این است که در نظر گرفتن چه ظرایف و لطایفی در مورد اسلام سیاسی منجر به انقلاب سال 57 ایران و ایجاد جبهه مقاومتی می شود که شیعه و سنی، مسلمان و مسیحی را زیر چتر خود به تقابل با استعمار و استکبار می کشاند؛ و در طرف مقابل، چه سوءتفاهمی در این باره کار را به پدیده های تلخ و نگران کننده ای چون داعش و النصره و بقیه گروه های تکفیری می رساند.

در بررسی ها پیرامون اسلام سیاسی، درک و فهم این خلأ ها می تواند ما را از کشیدن به ورطه خطا و کج فهمی مصون بدارد.

اسلام سیاسی ، موضوع پرونده جدیدی است که به مرور در روزهای آتی درباره آن بیش تر سخن خواهیم گفت.

محمدمهدی اسکندری
کلید واژه ها: اسلام - اسلام سیاسی - دین اسلام - تاریخ معاصر - سیدجمال الدین اسدآبادی - سیاسی - تاریخ - قرائت - رسمیت - مختلف - برابر - ارائه - توسط - سنتی - ظهور - مهم ترین - مرزبندی - آنلاین - همشهری - دیدگاه - اسلامی - یکی از - گزارش - عنایت - معروف - علمای - بررسی - دنیا - ویژه - نشان