نگاهی به سگ دانمارکی | ناهید شمس

- جهان کهنه مرده است، جهان نو در پدیدار شدن تاخیر دارد و در این سایه روشن هیولاها سربلند می کنند.

آنتونیو گرامشی سگ دانمارکی [Den Danske Hund اثر ارسلان چلبی] رمانی است که مولفه هایی از پست مدرن را دارد؛ عدم قطعیت، راوی نامعتبر و از هم گسیختگی در روایت که در آن می توان حتی اجزای پازل یعنی بخش های کتاب را جابه جا کرد و طنز و آیرونی و همچنین روایت هایی مینیمال و تاویل پذیر را دید.

اما بیش از هر چیز می توان سگ دانمارکی را در دسته ادبیات مهاجرت قرار داد.

راوی که به دلایل اجتماعی و شاید سیاسی ناچار به ترک وطن و مهاجرت شده، گویا در این فضا بیش از هر چیز نوستالژی است که او را به دامن نوشتن و روایت کردن می کشاند.

مفهوم نوستالژی یکی از شاخصه های اصلی ادبیات مهاجرت است.

خاطره بازی، ساختار روایت، سیالیت زمان و مکان را می توان از عناصر اصلی ادبیات مهاجرت به شمار آورد.

از این رو است که راوی بیش از آنکه در زمان حال سیر کند در تداعی خاطرات گذشته است.

الیزابت سوبودا می گوید: نوستالژی بیش از آنکه برای گذشته باشد، درباره آینده است.

این درد بازگشت ما را به گذشته هایی گره می زند که اساسا وجود نداشته و قرار هم نیست در آینده به ما برسد.

گویا راوی با ایجاد و تداعی فضاهای نوستالژیک برای خود مفری می جوید.

به قول پروست: عطرها و طعم ها برای مدت زیادی معلق می ماند.

مثل ارواحی که چشم انتظارند، منتظر و امیدوار به اینکه لحظه شان فرا برسد تا در لحظه فروپاشی یادآور ما باشند.

مه م همیشه می گفت سیدوان برو بازار شوش لباس و کیف و کفش بخر.

سال 83 خورشیدی در وردآورد کرج بودیم.

تنها تفریح من، مه م و سیامند با بچه های دیگه، در این مقطع از زندگی که 17 سال داشتیم دو چیز بود.

اول کار، بعدا سفر.

حالا سفرهای ما به چه شکلی شروع می شد؟ مثلا اون شهری رو که دوست داشتیم توش باشیم انتخاب می‎کردیم.

همیشه هم اولویت با تهران بود.

وضعیت نامعمولی در کارکرد حافظه وجود دارد که از آن به عنوان هیپرمنزی نام می برند.

در این وضعیت که در واقع تهییج غیرعادی حافظه است، فراموشی به شدت بروز کرده و امکان دست یافتن به گذشته به صفر می رسد، اما جالب اینکه در همین لحظه است که خاطرات گمشده به انفجار نوشتاری نوستالژیک منجر می شود.

درست مثل اتفاقی که برای راوی در مراجعه به روانپزشک پیش می آید.

تداعی خاطرات و تصاویری پراکنده و گاه سلسله وار.

بذار تهران رو ول کنم.

از همین جا شروع می کنم، اینجا! البته نه، شروعش در خانه خودم، حومه کپنهاگ.

الان ساعت شش و سی و چهار دقیقه عصره.

می خواهم بیماری خودم را به طور کامل و با جزییات، هر قدر کلمات کمک کرد دریغ نمی کنم، یعنی آنچه دیدم و شنیدم و حس کردم! سعی می کنم دوربینی باشم با کمک کلمات.

و از لابه لای این برش ها و تصاویر پراکنده است که ما تا حدودی به زیست، کابوس و کمپلکس های راوی پی می بریم.

راوی که در ایران کارگر بوده و قاچاقی به همراه چند دوست دیگرش اقدام به مهاجرت کرده، یکی از دوستانش هم به نام شورش در حین مهاجرت کشته شده که البته راوی ماوقع این کشتن را شرح نمی دهد؛ گویا ناخودآگاه از تداعی این مرگ که به نوعی می توانسته مرگ خودش باشد، فرار می کند.

راوی شدیدا ذهن و فکر درگیری دارد و برای گریز از این درگیری درونی می تواند به بهانه زدودن این پلشتی و درگیری خودزنی کند.

لباسهام رو درآوردم.

سینه ا م رو باز کردم، قلبم رو با دست چپم گرفتم و بیرون آوردم، گذاشتم روی میز آشپزخونه.

یه کارد تیز آوردم، با یه سینی چوبی، قلبم رو گذاشتم رو سینی، همه ش سیاه شده بود.

البته تنها بخشی از داستان که به سمت سوررئال پیش رفته همین است و همین امر سبب می شود که انتظار مخاطب برای تکرار این فضا برآورده نشود.

اگرچه نویسنده این کتاب را فصل اول رمانش در نظر گرفته و مخاطب را به فصل دوم کتابش که معلوم نیست آیا نوشته شده یا نه ارجاع می دهد و آیا این می تواند توجیهی باشد بر ناتمامی که گاهی با لکنت پهلو می زند؟ یووال نوح هراری در کتاب انسان خردمند به مبحث جالبی اشاره می کند.

اینکه حاکمیت انسان خردمند بر زمین تاکنون چندان حاصلی به بار نیاورده تا به اعتبار آن بر خود ببالیم.

ما محیط اطراف مان را تحت کنترل درآورده ایم و شبکه های تجاری گسترده ایجاد کرده ایم، اما آیا توانسته ایم از میزان رنج در جهان بکاهیم؟ گویا رنج بشر تمام شدنی نبوده و چندان به زمان و مکان هم وابسته نیست.

راوی که برای گریز از این رنج، تن به مهاجرت داده، در اینجا هم او را از این رنج گریزی نیست.

او که ظاهرا در کارگاهی کار می کند که تنها فرصت استراحت و حتی فکر کردن برای او در دستشویی است.

چون پلتفرم های لامصب او را احاطه کرده اند.

به ساعتم نگاه کردم.

یک وسی دقیقه دقیق من اومدم اینجا، الان یک و سی و چهار دقیقه س.

چقدر سریع! بلند شدم.

چادرم رو جمع کردم.

رفتم سمت آینه، به خودم نگاه کردم.

یه دست به موهام کشیدم و رفتم سمت در.

باید دیگه از اینجا می رفتم؛ الان پلتفرم های لامصب فول شده، باید برم سراغشون! اگرچه کارفرما و کارخانه همه آدم ها را از هر نژاد و ملیتی شبیه هم کرده و تنها تفاوت، مدت زمان در دستشویی بودن است.

کریستف داشت میومد سمت توالت.

این لهستانی هر سری میاد دقیقا بیست دقیقه اینجا چادر می زنه.

من بدبخت دم به دقیقه استرس دارم که به پنج دقیقه نرسه، حتی در موارد اورژانسی.

گویا راوی برخلاف اینکه به قول میشل دومنتی غنی تر از چیزی است که تصور می کند ولی همیشه محکوم است به مورد استثمار واقع شدن.

او پیش از این هم کارگر بوده و برای احقاق حقوقش دست به اعتصاب و اعتراض زده.

همین کاری که بعد از مهاجرتش به دانمارک هم انجام می دهد.

می خوام اعتراضات راه بندازم اعتراض چی چی ؟ اعتراض توالت های عمومی! شاید همین است که باعث می شود راوی با سگ دانمارکی همذات پنداری کند که یکسر در حال گور کندن است.

کلا کارش اینه؛ شدم مثل یک سگ دانمارکی، داره شب و روز گور می کنه، سر و کارش با گورستانه.

سگی که صاحبش خانم آندرسن به او بی توجه شده، چون خودش در حال احتضار است.

صاحبی که وقتی سگ دانمارکی تصادف می کند، خودش در بستر مرگ افتاده و به کمک نیاز دارد.

اگرچه وقتی به او می رسند که جنازه ش باد کرده و بو برداشته.

در خانه خانم آندرسن رو باز کردن و رفتن تو.

بوی نمناکی می اومد.

هیچ صدایی از داخل خانه شنیده نمی شد.

ستینه رفت سمت اتاق خواب.

خانم آندرسن رو تخت دراز کشیده و باد کرده بود.

هر دوتا پاش کاملا از هم باز شده بود.

به پشت خوابیده بود.

راوی با کمترین کلمات وقایع را شرح می دهد و تصویرسازی می کند.

همان سرعتی که در کارخانه باید داشته باشد.

گویا سرعت عمل راوی به ذهنش هم منتقل شده.

ادوارد سعید، متفکر فلسطینی تبار مهاجر معتقد است روشنفکر باید در حاشیه باشد.

باید در تبعید و خارج از سنن هویت ملی که به آن وابسته است، زندگی کند تا بتواند مسائل جهانی را ببیند؛ اما در تبعید زندگی کردن بی شک رنج به دنبال دارد و به قول جوزف برودسکی سفسطه زشتی ا ست اینکه می گویند رنج موجب اعتلای هنر می شود.

رنج کور می کند، کر می کند، ویران می کند و اغلب می کشد.

در کل به نظرم رمان سگ دانمارکی رمان درخشانی است به شرط آنکه راوی به فصل اول بسنده نکند و فصل های بعدی را هم رقم بزند.

کلید واژه ها: دانمارکی - مهاجرت - روایت - ادبیات - نوستالژی - توان - زمان و مکان - زمان - جهان - هایی - اجتماعی - ساختار - یکی از - مفهوم - سیاسی - تاخیر - مولفه - خاطره - رمانی - مدرن - قرار - روشن - مکان - گویا - دامن - سایه - کهنه - کتاب