درباره زمزمه های چرنوبیل | حسن پژمان

856 - ادبی یا غیر ادبی، به لرزه می اندازد الف این کتاب را صبح نخوانید.

وقتی که از خواب بیدار می شوید، یا حتی هنگام خواب.

نه.

صبح اگر بخوانید سراسر روزتان را به افسردگی می آمیزد، و شب اگر مطالعه کنید احتمالا خواب تان نمی برد.

به عبارت دیگر زمزمه های چرنوبیل [Chernobyl skaia malitva] نوشته سویتلانا آلکسیویچ [Aleksievich, Svetlana] اثری نیست که بگوییم به وقت خواب بخوانید؛ این کتاب شما را به طرز هوشیارانه ای بیدار نگه می دارد، رفقا! شهری را تصور کنید که همه چیز دارد در آن به خوبی پیش می رود.

مردم سرکار می روند، تفریح می کنند، جشن می گیرند و بعضی در خوشبختی و سعادت زندگی می کنند.

بعد در همان شهر، نیروگاه اتمی ای منفجر می شود، پوشش 1000 تنی بالای رآکتور را بلند و تمام شهر را آلوده می کند اما مردم همچنان دارند سرکار می روند، تفریح می کنند، جشن می گیرند و بعضی هوز در این گمان اند که در خوشبختی و سعادت زندگی می کنند.

هر چند این احساس خیلی موقتی است.

چون یک فاجعه رخ داده بود: فاجعه اتمی چرنوبیل.

شوروی سابق آن قدر به نیروگاه های اتمی خود و امنیت آن مطمئن بود که می گفتند می توانند این نیروگاه ها را در میدان اصلی شهر بسازند، اما فاجعه چرنوبیل معادلات ساده اندیشانه حاکمان را به هم ریخت.

ما عاقل شدیم، همه دنیا عاقل شد، ولی پس از چرنوبیل.

امروز بلاروس ها همچون "جعبه سیاه" زنده، اطلاعاتی را برای آینده ثبت و ضبط می کنند، برای همگان.

وقوع حادثه در مقدمه مترجم این کتاب، شهرام همت زاده می خوانیم: روز 25 و 26 آوریل 1986 سیستم ایمنی رآکتور شماره چهار چرنوبیل برای انجام آزمایشی، غیرفعال و کندکننده های نوترون از آن خارج شد.

در نتیجه این اقدام، رآکتور بدون کندکننده مناسب از کنترل خارج شد و دیگر امکان کنترل رآکتور نبود و دمای آن به بیش از حرارت خروجی طرح ریزی شده رسید.

ساعت 10:11 شب 25 آوریل 1986 دستور کاهش میزان قدرت رآکتور برای تست، به نیروگاه چرنوبیل ابلاغ شد و کاهش قدرت رآکتور شماره چهار تا 30 درصد آغاز شد و این آغاز حادثه چرنوبیل بود.

دو اشتباه باعث به وجود آمدن فاجعه چرنوبیل بود.

یک) اشتباه نخست زمانی روی داد که کنترل کننده رآکتور به غلط و بر اثر تنظیم نادرست ، میله های جذب نوترون نیروی رآکتور را تا یک درصد کاهش داد و رآکتور بیش از پیش افت قدرت پیدا کرد.

دو) اشتباه دوم کاری بود که پرسنل نیروگاه کردند و همه ی میله های کنترل را از داخل رآکتور بیرون کشیدند.

این همانند آن است که راننده اتومبیلی توأمان گاز بدهد و ترمز بگیرد.

و اینگونه بزرگ ترین حادثه صنعتی قرن بیستم شکل گرفت.

پس از حادثه چرنوبیل، 485 روستا و قصبه ی بلاروس نابود و 70 روستا برای ابدالاآباد در خاک مدفون شد.

آمار کشتگان این حادثه هیچ وقت به صورت رسمی اعلام نشد، اما به دلیل وقوع این حادثه بخشی از کشورهای اروپایی، اقیانوس های منجمد شمالی، آرام و آتلانتیک و همین طور بخش بسیاری از کشورهای نیم کره جنوبی آلوده شدند.

تا سال های بسیاری بعد از این اتفاق سرطان تیرویید در کشورهای مزبور شایع بود.

همین طور معلولیت ها و نقص عضوهای مادرزاد، که عکس هایی از آن ضمیمه کتاب زمزمه های چرنوبیل شده است.

سویتلانا آلکسویچ و کتاب زمزمه های چرنوبیل فاجعه اتمی چرنوبیل، موضوعی است که نویسنده بلاروس، سویتلانا آلکسویچ موضوع اثر مستندش کرده است.

آلکسویچ در زمان وقوع این حادثه یعنی 26 آوریل 1986 در پایتخت بلاروس - مینسک زندگی می کرد و این کتاب برآمده از گفت وگوهای او در مقام یک ژورنالیست با بیش از پانصد شاهد عینی، ماموران آتش نشانی، سیاستمداران، پزشکان، فیزیکدانان، شهروندان و .

است.

این کتاب تا به امروز قریب به 10 ترجمه در ایران داشته است.

ترجمه شهرام همت زاده جزو ترجمه هایی نیست که به مجرد اعلام جایزه نوبل ادبیات 2015 به الکسویچ منتشر شده باشد.

مترجم حاضر که عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی است، اثر معروف آلکسویچ را از زبان روسی برگردانده است و این نکته نیز می تواند از نقاط قوت این کتاب باشد.

زمانی که جایزه ادبی نوبل 2015 به الکسویچ تعلق گرفت بسیاری این نقد را بر آکادمی نوبل وارد می دانستند که آلکسویچ چندان وجهه ادبی ندارد که برنده نوبل ادبیات باشد.

یعنی نمی توان او را یک رمان نویس تراز اول دانست بلکه او یک روزنامه نگار درجه یک است؛ یک روزنامه نگار پژوهشگر(investigative journalist) که برای نوشتن آثار غیرداستانی و مستندش دست به تحقیقات ژورنالیستی می زند و شروع می کند به گفت و گو با افراد ذی صلاح در آن زمینه به خصوص.

در این زمینه شهرام همت زاده، مترجم زمزمه های چرنوبیل نیز در بخش درباره ی نویسنده اثر در مقدمه مترجم سخن گفته است.

اما فارغ از بحث درباره حواشی نوبل ادبی 2015 و اینکه نویسنده زمزمه های چرنوبیل اساسا در زمره نویسندگان ادبی قرار می گیرد یا نه، این کتاب که البته مهمترین دلیل آکادمی برای اعطای جایزه به الکسویچ بوده است، کتابی است که حتما باید خواند.

کتابی درباره یک فاجعه که می تواند برای ملت های بسیاری در جهان محسوس و پیش بینی پذیر باشد.

از این رو آن طور که سویتلانا آلکسویچ هم به آن اشاره کرده است این اثر، اثری هشدارآمیز است نسبت به آینده ای نه چندان دور که ممکن است دامن خیلی از کشورها و مردمان را بگیرد.

عشق + مرگ نمی دانم درباره ی چه بگویم.

مرگ یا عشق؟ شاید هم هر دو یکی باشند؟ چه چیزی را تعریف کنم؟ .

ما تازه ازدواج کرده بودیم.

این آغاز فصلی است که سویتلانا آلکسویچ صدای یک انسان تنها نام نهاده است.

داستان زنی باردار که عاشق شوهرش است.

شوهر او که آتش نشان است در شب اول عملیاتِ اطفای حریقِ نیروگاه اتمی چرنوبیل به آنجا مامور می شود، و بعد از آلوده شدن به مواد رادیواکتیوی در روندی جان فرسا و عذاب دهنده می میرد.

این زن ِعاشق باید کدام راه را انتخاب کند: عشق یا مرگ؟ بعد از فاجعه چرنوبیل دیگر پزشکان نمی توانند به زنی که همسرش در حال جان کندن است دلداری دهند.

آن ها می گویند دست زدن ممنوع است، بوسه یا در آغوش کشیدن ممنوع است؛ این آدم، آنکه عاشقش بودی نیست، یک شیء رادیواکتیوی است که دارد غیر فعال می شود.

اما زن، هم عشق را انتخاب می کند، هم مرگ؛ گویا این دو در هم تنیده شدند، دست کم در موقعیتی که آلکسویچ توصیف می کند، کاراکتر ناگزیر است از انتخاب ِ عشق و مرگ.

او نمی تواند شوهرش را فراموش کند، در کنار او می ماند، هر چند شوهرش می میرد و فرزندش سقط می شود.

اصلا مهم نیست زمزمه های چرنوبیل در زمره آثار ادبی قرار می گیرد یا نه.

خود آلکسویچ وقتی دارد درباره فاجعه چرنوبیل سخن می گوید، می نویسد: ادبیات هم در مقابل واقعیت پا پس کشید.

اثری برای آینده زمزمه های چرنوبیل هر چه که هست به غایت تکان دهنده است، و این تاثیر گذاری و دامنه گسترده آن به گمانم یکی از غایات مهم یک متن ادبیِ مطلوب است.

این کتاب یک پژوهش مستند صرف درباره یک فاجعه زودگذر که سال ها پیش روی داده نیست؛ آلکسویچ در این کتاب که 20 سال از زندگی اش را وقف آن کرده توانسته اثری فرای زمان خلق کند.

او توانسته در زمزمه های چرنوبیل زندگی رو به نابودی را به تصویر بکشد؛ نوعی از زندگی که همچنان در دنیای امروز ادامه دارد.

آلکسویچ در لابه لای گفت و گو ها و زیر و رو کردن اسناد این فاجعه توانسته است روح زندگی را نیز به نمایش بگذارد، شاید به این خاطر که خود جزوی از این فاجعه بوده و آن را با پوست و استخوان درک کرده است.

از طرفی دو دهه زمان برای نگارش این اثر، مهلت خوبی بوده است برای تدابیرِ مولف اثر در باب ساختار و فرم کتابی که احتمالا مهمترین اثر درباره حادثه اتمی چرنوبیل به حساب می آید.

اگر آلکسویچ می خواست کتابی بنویسد صرفا درباره حادثه چرنوبیل، باید همچون بسیاری از نویسندگان در همان سال های اولِ این فاجعه کتابی به رشته تحریر در می آورد نه بعد از بیش از دو دهه که بسیاری چرنوبیل را فراموش کردند.

غرض از نگارش زمزمه های چرنوبیل صرفا کتابی پژوهشی درباره علل و اسباب این فاجعه نبوده است، زمزمه های چرنوبیل اثری است درباره آینده، نه گذشته: در چرنوبیل بیش از هر چیز، زندگی "بدون هیچ" به ذهن خطور می کند: وسایل بدون انسان، طبیعت بدون انسان.

جاده ها به سمت "هیچ کجا" می روند و سیم های برق به "ناکجاآباد" کشیده شده اند.

حالا نظر شما چیست؟ آیا این گذشته است یا آینده؟ من گاهی فکر می کنم که دارم آینده را ثبت و ضبط می کنم.

کلید واژه ها: خواب - چرنوبیل - خوشبختی - نیروگاه اتمی - سعادت - زندگی - تفریح - ادبی - مردم - کتاب - افسردگی - نیروگاه - مطالعه - نوشته - پژمان - هنگام - آلوده - لرزه - تصور - اتمی - پوشش - شهری - همان - دیگر - گمان - کچید