بیژن عبدالکریمی، استاد فلسفه: نیازمند ظهور گفتمان تازه هستیم / امر سیاسی نه در ایران که در سراسر جهان تضعیف شده است

ما باید در جامعه گفتمان تازه ای خلق کنیم که هم شیوه های آنارشیستیک را محکوم کند و هم به اصطلاح در برابر اِعمال قدرت از بالا به پایین مقاومت کند، - " ـ بیژن عبدالکریمی، نویسنده و دانشیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال است از آنجا که علائق اصلی او فلسفه هایدگر، فلسفه فرهنگ و فلسفه سیاسی است، در فرصت به دست آمده در خصوص موضوع اندیشه سیاسی هویت محور و دیگری محور با او به گفتگو پرداختیم.

به نظر شما نسبت هویت و سیاست به معنای موسع کلمه چیست؟ در واقع چگونه یک هویت شخصی می تواند با هویت سیاسی رویارو شود؟بحث بر سر این است هویت فردی مؤلفه های بنیادی تری از مقوله سیاست دارد، هویت فردی افراد یک جامعه برمی گردد به تاریخیت و ریشه های کهن تری، اما هویت سیاسی به هر حال در سیالیت است و زودتر تحول می پذیرد، اما هویت های تاریخی دیرینه تر بوده و ماندگارتر است، با این وصف از این نظر که هویت فرد در نسبت با محیطش، جهانش و دیگران تعیین و تعریف می شود خود مقوله سیاست هم می تواند در هویت فرد اثرگذار باشد به این معنا که مواقعی که قدرت های سیاسی خودشان استیلا و قدرت پیدا می کنند بسته به اینکه با جهان فرد چه می کنند، فرد بر اساس هویت بنیادین فردی و اجتماعی اش نسبت به هویت سیاسی و مواضع سیاسی قدرت سیاسی موضع می گیرد و این موضع گیری ها در یک رابطه دیالکیتیکیف سیال و دو طرفه بخشی از هویت فرد را تشکیل خواهند داد.

آیا یک سیاست هویتی می تواند منتج به خشونت شود به این معنا که هویت فردی را به معنای یک واحد غیرقابل تقلیل از میان بردارد و در نوعی همگانیت تحمیلی منحل کند؟سیاست های هویتی همیشه منجر به واکنش می شود و البته این واکنش ها همیشه هم خشونت آمیز نیست، اما اگر شرایط و بسترش فراهم شود افراد واکنش خود را به شکل مقاومت فرهنگی و در نهایت به شکل طغیان آشکار خواهد ساخت.

هویت افراد یک جامعه علی رغم اینکه با تاریخیت نسبت دارد لیکن به نحوی با انتخاب های آزادانه یک فرد نیز نسبت دارد، اما اگر قرار باشد که قدرت های سیاسی این هویت را دیکته کنند این دیکته کردن به معنای نادیده گرفتن آزادی های افراد است به ویژه در دوران جدید و در جهان کنونی که آزادی یکی از مؤلفه های بنیادین جهان کنونی است.

نادیده گرفتن این مؤلفه بنیادین، یعنی آزادی های فردی به شدت با سوبژه مدرن تعارض پیدا کرده، منجر به ظهور تعارض به شکل های مختلف می شود، و در این صورت از شکل های بسیار نرم مثل تغییر مدل مو و تغییر نوع پوشش گرفته تا به صورت های بسیار خشن مثل طغیان های قومی را شاهد خواهیم بود.

به هر حال حرف نهایی این است که سیاست های هویتی از طرف قدرت های سیاسی که از طریق اعمال قدرت باشد و نه به واسطه سیاست های فرهنگی، در هر صورت با شکست مواجه خواهد شد.

آیا می توان میان درافتادن به آنارشیسمی مخرب و سیاست هویت محور به راه حلی اساسی ای که جامع بین تفاوت و دیگربودگی با نهاد قدرت سیاسی باشد، رسید؟ به معنای دیگر آیا می شود به راه حلی رسید که نه به آنارشیسم منتهی شود و نه از طرفی حامی دولت توتالیتر باشد؟به عقیده من در هر صورت ما نیازمند ظهور گفتمان تازه هستیم، ما باید در جامعه گفتمان تازه ای خلق کنیم که هم شیوه های آنارشیستیک را محکوم کند و هم به اصطلاح در برابر اِعمال قدرت از بالا به پایین مقاومت کند، متأسفانه در جامعه ما یک چنین گفتمانی غالب نیست، یا گفتمان های اپوزیسیون است که وجهه آنارشیستیک دارد، حالا یا آگاهانه و یا ناآگاهانه (که بیشتر ناآگاهانه است) و از سوی دیگر گفتمان قدرت سیاسی را داریم که هر چند نمی خواهد توتالیتر باشد و در ذات خودش علاقه ای به توتالیتر شدن ندارد به دلیل محدودیت های بینشی و عملی ناچار به سیاست های زورمدارانه می شود، به همین دلیل ما الان با نوعی انسداد روبرو هستیم لذا برای فاصله گرفتن از سیاست های آنارشیستی و مخربانه و از سوی دیگر دور بودن از سیاست های توتالیتر نیازمند گفتمان های جدیدی هستیم.

البته خود ظهور این گفتمان جدید نیازمند آن است که دو طرف آمادگی برای ظهور این گفتمان را پیدا کنند که متأسفانه در هر دو طرف یعنی هم اپوزیسیون و هم پوزیسیون چهره ها و جریانات تندرو اجازه آن را نمی دهند و به همین دلیل نیازمند این هستیم که خردمندان و روشنفکران جامعه و افرادی که اهل افراط و تفریط نیستند بتوانند این گفتمان تازه را شکل دهند.

آیا امروز می توان گفت نئولیبرالیسم در حال تبدیل شدن به گفتمان غالب مدیران نظام است؟به نظر من، ما این مفاهیم را خیلی غیرتاریخی و در جهت و به نفع یک جریان سیاسی خاص به کار می بریم.

من فکر می کنم آنچه که در بستر جامعه ما می گذرد و اینکه می خواهیم به واسطه آن نظام بوروکراتیک کشور و دیوان سالاران و تکنوکرات ها و بوروکرات ها را توصیف کنیم یعنی مفاهیمی مثل لیبرال، نئولیبرال و یا افراد شبه مدرن این ها در واقع مفاهیم چندان سازگاری برای فهم شرایط تاریخی ما نیستند و بیشتر یک انگ سیاسی است، اما توجه داشته باشید و این نکته را نادیده نگیرید که امروز لیبرالیسم و نئولیبرالیسم قدرتمندترین ایدئولوژی جهان است.

این سخن را نباید در معنایی سیاسی و نظامی بلکه باید در معنای فلسفی و پدیدارشناسانه درک کرد.

در واقع مدرنیته باعث آن شده که مبانی و ارزش های لیبرالی جهانی شده و سراسر کره زمین را فرا گیرد و به طریق اولی و به تبع آن جامعه ایران را هم دربرگرفته و بخش های بسیار زیادی از نهاد ها و حتی بخش هایی از حوزه های علمیه ما را نیز در خود مضمحل کرده است؛ لذا به واسطه اینکه زیست جهان ما مدرن شده، مدیران ما هم بخشی از این جهان مدرن هستند.

اما وقتی شما مفهوم لیبرال و نئولیبرال را به کار می برید در واقع امری آنتولوژیک یعنی وجودشناسانه و امری اگزیستانسیل یعنی انسان شناسانه را به امری سیاسی تبدیل می کنید، لذا این مفاهیم سیاسی مانع از این می شوند که شما واقعیت تاریخی جامعه ما را ببینید؛ آیا سرمایه داری در ایران دست به تضعیف امر سیاسی زده است؟ امر سیاسی در ایران ضعیف شده، اما نه به خاطر اینکه نظام سرمایه داری تصمیم به این امر داشته بلکه از این بابت که ما در روزگاری زندگی می کنیم که به دلیل بسیط و سیطره فردگرایی (اندیویودآلیسم) لیبرالی، با تضعیف امر سیاسی، با اضمحلال امر سیاسی و حتی با مرگ امر سیاسی مواجه هستیم و این یک مقوله جهانی است، یعنی این به دلیل بسط فردگرایی و اتمیزه شدن انسان هاست.

در واقع اضمحلال امر سیاسی به معنای توسعه نظام سرمایه داری نیست بلکه یکی از نتایج و پیامد های جامعه مدرن است، این نیست که نظام سرمایه داری خواسته است امر سیاسی در ایران تضعیف شود بلکه اساسا امر سیاسی در سراسر جهان تضعیف شده است، یعنی در سراسر جهان نیروی نفی وجود ندارد، نیروی نفی به معنای نیرویی که بخواهد با جهان کنونی به ستیز و مبارزه برخیزد.

کلید واژه ها: هویت - سیاسی - فلسفه - دانشگاه آزاد اسلامی - گفتمان - اندیشه سیاسی - دانشگاه آزاد - فلسفه سیاسی - جامعه - سیاست - تهران شمال - محور - در ایران - دانشگاه - تاریخیت - نیازمند - نویسنده - مقاومت - اندیشه - اسلامی - تهران - فرهنگ - دیگری - محکوم - برابر - تضعیف - موضوع - ایران - گفتگو - افراد