نیاز به معماری جدید روابط ایران با حوزه عربی

روابط ایران با حوزه عربی نیازمند تحول است و ظرفیت هایی وجود دارد که این تحول را ممکن می کند.

اگر در میان کشورهای عربی، دولت های سعودی، مصر، امارات و بحرین بر عدم حضور ایران در حوزه عربی تأکید دارند، - با ایران علاقه مند هستند اما دسته بندی کشورهای عربی به مخالف و موافق ایران، آنان را در شرایط انتظار قرار داده است.

از سوی دیگر اگر به صفحه منطقه عربی در غرب آسیا و در شمال آفریقا نگاه بیندازیم، درمی یابیم که هیچ دلیل روشنی بر خصومت بین کشورهای عربی و ایران وجود ندارد.

در این میان مهندسی نوعی از دیپلماسی از سوی ایران می تواند شرایط موجود میان ایران و حوزه عربی را دگرگون کند.

در این خصوص گفتنی هایی وجود دارد: 1- منطق سیاسی حکم می کند کشورهای یک منطقه و پیروان یک دین به صورت قطعی به هم همبسته باشند و شکاف و نقار میان آنان، عارضی است و نوعاً به عامل خارجی مربوط می شود.

در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، حوادث آن همه اعضا را تحت تأثیر قرار می دهد؛ خواه این حوادث و رخدادهای سازنده و ایجابی و خواه مخرب و سلبی باشند.

ما در سال های اخیر مشاهده کردیم که پدیده گروه های تکفیری که ساخته و پرداخته سازمان های اطلاعاتی بودند و فقط رنگ دینی و مذهبی داشتند، همه کشورهای اسلامی را تحت تأثیر قرار دادند.

در این میان فقط بعضی از دولت ها که هدف گذاری گروه های تکفیری از سوی سازمان های اطلاعاتی غربی را به نفع خود ارزیابی می کردند تا مدتی با این موج همراهی کردند.

آنان گمان می کردند موج تکفیر فقط کشورهای رقیب آنان را آسیب می زند و یا گمان می کردند می توانند از آن برای تغییر روند منطقه بهره مند شوند.

اما اکثر همین دسته از دولت ها هم به زودی دریافتند که این موج موقعیت همه کشورهای اسلامی را تضعیف می کند و فقط به نفع دشمنان مشترک آنان - رژیم صهیونیستی و.

- است.

از این رو بود که این دولت ها هم سعی کردند حساب خود را از گروه های تکفیری جدا کنند.

نمونه دیگر اقدام آمریکا در حمله نظامی به دو کشور مسلمان -افغانستان و عراق- و تهدید چند کشور اسلامی دیگر بود که به ضرر همه کشورهای اسلامی بود و البته در این بین بعضی از کشورهای عربی - شامل سعودی- به گمان اینکه این جنگ ها روند منطقه را به نفع آنان تغییر می دهد با آنها همراهی کردند.

اما زمان زیادی نگذشت که آنان نیز به صف مخالفان این دو جنگ پیوستند و متوجه این واقعیت که این جنگ ها به ضرر همه است، شدند.

منطقه ما در این سه دهه از این ماجراها بسیار به خود دیده است و از این رو به نوعی عقلانیت سیاسی رسیده است.

در طول دهه های اخیر تلاش زیادی صورت گرفته است تا نوعی اسلام هراسی، شیعه هراسی، مقاومت هراسی، ایران هراسی و سپاه هراسی، جای هراس از برنامه های مخرب آمریکا و رژیم صهیونیستی را بگیرد.

این موج ها با شدت تمام به راه افتادند تا کشورهای این منطقه اسلامی را به یک جبهه بندی در مقابل هم برسانند و نیروی مسلمانان را تحلیل ببرند.

این موج ها اگرچه تا حدودی موفق هم شدند و حتی به جنگ هایی هم میان مسلمانان انجامیدند اما کشورهای اسلامی به مرور از این موج ها فاصله گرفتند و امروز اثر این امواج تا حد زیادی از بین رفته است.

2- جمهوری اسلامی ایران در این سال ها سیاست خردمندانه ای را در پیش گرفته است.

صبوری ایران در برابر اعوجاج های منطقه ای و عفو برادرانه اقداماتی که بعضی از دولت های منطقه علیه ایران به راه انداختند و نثار کمک های ویژه به آن دسته از کشورهای منطقه که گرفتار بلیه های امنیتی شده بودند، بدون آنکه از اعطای این کمک ها چشمداشتی داشته باشد، فضای جدیدی نسبت به ایران پدید آورده است.

ایران در طول این سال ها نشان داد کشوری قدرتمند است و مخالفت و حتی دشمنی غرب با آن نمی تواند از قدرت آن بکاهد.

پیشرفت های شگرفت علمی و تکنولوژیک ایران در کنار تلاش اقتصادی داخل به گونه ای که کشور علی رغم فشارهای شدید غرب دچار به هم ریختگی نشود، هرگونه انتظار مخالفان را برای عقب راندن ایران از منطقه از بین برده است.

از سوی دیگر قدرت نظامی رو به رشد ایران هر گونه امید به امکان حمله نظامی خارجی به جمهوری اسلامی را منتفی کرده و جسارت ایران در دفاع از خود در برابر قدرت نظامی آمریکا هر گونه موفقیت برنامه خارجی علیه ایران را به یأس مبدل کرده است.

بر این اساس هر روزه در نشریات و خبرگزاری های بزرگ غرب، اعتراف به قدرت و اقتدار ایران منعکس می شود.

ایران در بعد توانایی نظامی توانسته است کشورهای دوست خود در منطقه را نجات دهد و ثبات را به آنان بازگرداند.

پس در یک کلمه ایران و قدرت آن در منطقه به رسمیت شناخته شده و هر گونه انتظار تغییر نظام سیاسی ایران و یا تغییر سیاست های بنیادی آن را منتفی کرده است.

این سرمایه مهمی برای جمهوری اسلامی است و حالا وقت آن است که نظام یک گام مهم برای ارتقاء موقعیت سیاسی و.

منطقه بردارد.

3- زمزمه لزوم همکاری با ایران و برقراری روابط فعال با آن در میان کشورهای عربی به گوش می رسد.

در منطقه خلیج فارس هفت دولت عربی وجود دارد که حداقل پنج دولت آن شامل عراق، قطر، کویت، عمان و یمن خواستار حل و فصل مسایل میان کشورهای عربی منطقه و ایران هستند و این در حالی است که امارات متحده عربی نیز علی رغم فشار شدیدی که از سوی دولت سعودی متوجه آن بوده، به حفظ روابط با جمهوری اسلامی اصرار دارد.

در این میان فقط دو دولت سعودی و بحرین مخالف بهبود روابط کشورهای عربی با ایران هستند.

در طول سال های گذشته این باور در دستگاه دیپلماسی ایران وجود داشته که بدون بهبود روابط با عربستان، امکان فعال سازی روابط ایران با حوزه عربی وجود ندارد.

در واقع در این انگاره کلید روابط ایران با کشورهای عربی جنوب خلیج فارس به ریاض سپرده شده است! البته در طول این دوران، ایران با دولت های قطر، امارات، کویت، عمان، عراق و یمن روابط داشته اما این روابط - به جز در مورد عراق- عمدتاً در روابط سیاسی محدود مانده و عملاً در ارتقاء مناسبات اقتصادی و فرهنگی میان ایران و این کشورها کاری صورت نگرفته است.

نگاه به تجربه روابط ما با حوزه عربی به ما می گوید وقت آن است که از یک سو انگاره روابط عربی با اجازه ریاض را کنار بگذاریم و از سوی دیگر به روابطی چندوجهی و متنوع بیندیشیم که هم برای ایران و هم برای کشورهای عربی منطقه راهگشا باشد.

برای عبور از شرایط فعلی باید با کشورهای یاد شده ابتدا وارد مذاکرات دوجانبه شویم و ضمن تشریح وضعیت منطقه، در زمینه های مختلف به توافق برسیم و پس از آن یک اجلاس مشترک ایران - عربی را در یکی از کشورهای یاد شده برگزار کنیم و در مورد روابط جمعی به توافق برسیم.

این کار امکان پذیر است.

ما باید بدانیم که شرایط ذهنی این کشورها پس از شکست های پیاپی آمریکا در منطقه تغییرات مهمی کرده و وضع رژیم صهیونیستی در داخل سرزمین های اشغالی آنان را به جمع بندی هایی رسانده است وگرنه اگر با محاسبات سابق بود فشار ویژه رییس جمهور سابق آمریکا به این کشورها برای آشکار سازی روابط با رژیم صهیونیستی اکثر این کشورها با تل آویو به توافق رسیده بودند.

بنابراین با نگاه به وضع منطقه و اعتباری که ایران از طریق راهبرد مقاومت کسب نموده است، می توانیم روابط جدیدی را با حوزه عربی داشته باشیم.

بهبود روابط ایران و این کشورها و تبدیل قطب بندی های عربی-ایرانی به قطب بندی امنیت دست جمعی در مقابل باج خواهی غرب می تواند نتایج مهمی در پی داشته باشد و برای همه کشورها مطلوب تلقی شود: - بهبود روابط عربی با ایران و خروج از روابط تک بعدی و دستیابی به روابط در جنبه های مختلف، می تواند به جنگ کنونی علیه یمن خاتمه دهد.

امروز هیچ کشور عربی در منطقه نیست که روش عربستان را کمک کننده به امنیت منطقه بداند.

همه کشورهای عرب منطقه - به جز دولت سعودی- علاقه دارند این جنگ به سرعت به پایان برسد.

- روابط ایران با کشورهای عرب جنوب خلیج فارس می تواند اختلاف میان این کشورها را کاهش دهد و از سوی دیگر برای مقابله با پدرخواندگی سعودی بر این کشورها و مهار رفتار ریاض به کشورهای مذکور کمک نماید.

این کشورها در سال های گذشته هزینه های زیادی بابت قرار گرفتن در جبهه ای عربی مقابل ایران پرداخته اند و این در حالی است که بنا به اظهارات متعدد مقامات ارشد این کشورها، هیچ دلیلی برای این دشمنی نداشته اند.

روابط فعال ایران با پنج کشور عربی اختلافات میان آنان و دولت های دیگر را کاهش می دهد و این نتیجه برای همه مردم در منطقه شیرین است.

- تقویت روابط ایران و کشورهای عربی می تواند به حل و فصل موضوعی به نام اخوان المسلمین میان آنان منجر شود.

ایران در طول دهه های قبل و به ویژه در ده سال گذشته، نوع خاصی از ارتباط با شعوب مختلف اخوان المسلمین را دنبال کرده است؛ ایران آن را پدیده ای واحد ندیده و با گونه های مختلف آن برخورد متناسبی داشته و این می تواند یک الگو برای کشورهای دیگر هم باشد.

ایران به آن دسته از گروه های اخوانی منطقه عربی که درصدد به دست گرفتن قدرت از راه های مسالمت آمیز بوده اند کمک کرده و در مقابل آن دسته از اخوانی ها که از طریق توسل به خشونت و دسته بندی و اختلاف میان مسلمانان درصدد به قدرت رسیدن برآمده اند، قرار گرفته است.

روابط ایران با کشورهای عربی جنوب که بعضی - مثل قطر و عمان- با اخوان المسلمین رابطه دارند و بعضی - مثل امارات و عربستان و تا حدی کویت- که با آنان رابطه ای خصمانه داشته اند، می تواند به ترسیم رابطه ای متعادل با اخوان المسلمین بینجامد.

به شکلی که نگاه های کنونی دولت های عربی به اخوان که نوعاً تهدید تلقی شده است، به نگاه فرصت، تغییر پیدا کند.

اخوانی ها این آمادگی را دارند که شرایط دشوار کنونی را با نوعی تفاهم، به نقطه تعادل برسانند.

- بهبود روابط ایران با کشورهای عربی جنوب خلیج فارس، هزینه های نظامی آنان را پایین می آورد چرا که این هزینه ها از سه مسئله ناشی می شود؛ تهدیدنمایی قدرت ایران برای کشورهای منطقه، تهدیداتی که از ناحیه بعضی از دولت های عرب متوجه بعضی دیگر از دولت های عرب منطقه است و تهدیدات بالفعل و بالقوه ای که از ناحیه گروه های نوپدید تروریستی متوجه این کشورهاست.

غرب با تأکید بر این سه موضوع، بخش زیادی از درآمدهای این کشورها را به خرید و انبار کردن سلاح معطوف کرده است.

رابطه ایران با این دولت ها هر سه دسته این تهدیدات واقعی و یا ساختگی را از بین می برد، رابطه گرم و چندوجهی با ایران جایی برای تهدیدنمایی ایران برای کشورهای برادر عربی باقی نمی گذارد، همگرایی با ایران، تهدید کشورهایی نظیر عربستان علیه کشورهای عرب دیگر را به صفر می رساند و تجربه ایران در مبارزه موفق با گروه های نوپدید تروریستی، اعتماد به نفس زیادی به این دولت ها می دهد و موضوع ضرورت خرید سلاح و انبار کردن آن را از بین می برد و در نهایت از این طریق نفوذ غرب هم کاهش یافته و توطئه های خطرناکی مثل گسترش امنیتی و سیاسی رژیم اسراییل در مناطق اسلامی هم خنثی می شود.

سعدالله زارعی
کلید واژه ها: ایران - کشورهای عربی - عربی - میان - حوزه - منطقه - غرب آسیا - منطقه غرب آسیا - شمال آفریقا - روابط - شرایط - آسیا - دیپلماسی - تحول - هایی - نیازمند - معماری - انتظار - آفریقا - مهندسی - امارات - بحرین - سیاسی - خارجی - ظرفیت - علاقه - روشنی - مربوط - عامل - قرار