- جور دیگر دیدن آرمان ملی کتاب خیال باز به لحاظ انتخاب راوی از آن کتاب هایی است که در میان آثار معاصر فارسی کمتر شاهد آن هستیم.
انتخاب راوی خاص و دیدن جهان از زاویه دید این گونه راوی ها، همواره برای نویسندگان یک ریسک و نوعی چالش محسوب می شود.
البته در ادبیات جهان نمونه های ارزشمندی همچون شخصیت بنجی در کتاب احمد حسن زاده" دست به این ریسک زده و کل رمان خود را از زبان راوی ابله روایت می کند.
راوی ابله را برخی راوی نادان نیز می گویند؛ این صرفا یک اصطلاح در داستان نویسی محسوب می شود و راوی های این چنینی صرفا نباید پیش فرض های خواننده را به لحاظ حماقت یا نادانی در رفتار و گفتار نشان بدهند.
همان طور که الیاس (شخصیت اصلی-راوی) در خیال باز را نه تنها نمی شود ابله تمام عیار دانست، بلکه گاهی به نظر می رسد از هر انسان عاقلی هم جهان هستی را بهتر درک می کند.
اما آنچه او را در این دسته بندی خاص قرار می دهد، تفاوت هایش با دیگر انسان هایی است که معمولی یا نرمال تلقی می شوند.
الیاس دنیا را طور دیگری می بیند.
او با تمام مخلوقات خدا از سگ و پرنده گرفته تا آب توی جوی حرف می زند و پاسخ هم می شنود! حتی تصمیم های زندگی اش را بر مبنای این گفت وگوها قرار می دهد.
این رفتار شخصیت را از دو منظر می شود بررسی کرد.
از نظر ظاهری و علم روان شناسی به کیس هایی با این علائم شیزوفرنیک گفته می شود که قطع به یقین الیاس چنین موردی ا ست.
همان طور که در واکنش دیگر شخصیت ها نسبت به کنش های این چنینی او، نوعی افسوس و دلسوزی را شاهد هستیم.
اما از منظر دیگر، این قبیل رفتارها و گفتارهای او بار فلسفی به همراه دارد و این وقتی بیشتر خودش را نشان می دهد که در واگویه ای از یک خاطره ، متوجه می شویم که الیاس در کودکی سوال های به ظاهر عجیب و در باطن فلسفی از والدینش می پرسد که چون جواب درستی برای آن ندارند، برچسب عجیب بودن به پرسش و پرسش کننده می زنند.
از دیگر رفتارهای عجیب او خیال پردازی و اساسا نوع نگاه او به خیال است.
هر زمان اوضاع طبق خواسته قلبی الیاس پیش نمی رود او خود را به خیال می سپارد و خوشبختی، اعتبار و پیروزی را در خیال های خود به دست می آورد.
اما فرضیه های نسبتا پیچیده دیگری هم توسط او مطرح می شود.
مثل تفاوت حافظه سگ با انسان که باعث تفاوت در نگرش و رفتار این دو مخلوق می شود.
به این ترتیب است که الیاس می خواهد از شر خاطره ها رها شود تا نگرش رو به جلو داشته باشد و هم دلش راضی به دورریختن خیال ها و خاطره ها نمی شود.
بنابراین سعی می کند دستگاهی بسازد تا جایگزین ذهنش بشود و به گمان خودش خاطره ها را در آن جمع کند.
پس می بینیم که پشت رفتار ظاهرا ابلهانه او، دانش و فلسفه وجود دارد.
منطق بسیاری از این دانایی ها هم با مطالعه و خواندن کتاب هایی که دیگران دور انداخته اند و او چون گنجی جمع آوری کرده، ساخته می شود.
ارتباط بینامتنی با کتاب هایی مثل پیرمرد و دریا هم با همین منطق ساخته می شود.
گرچه انتظار می رفت علاوه بر اثر همینگوی به کتاب سلاخ خانه شماره پنج هم اشاره شود.
مگر اینکه شباهت شیزوفرنیک شخصیت اصلی این کتاب با الیاس اتفاقی باشد و همچنین توهم ارتباط با موجودات فرازمینی و یک سری مولفه های ظریف دیگر.
در راه جمع آوری کتاب ها و به طورکل گذران زندگی آداوود (مخفف آقاداوود-تغییر شکل پیدا کرده براساس گونه زبانی الیاس) کمک های زیادی به الیاس می کند و درواقع نقش شخصیت مرشد و راهنما را دارد.
دعوت الیاس به سکوت درمورد تفاوت هایش (توانایی هایش)، نقل قول او در مورد فلر های گازی که شبانه روز می سوزند و در مقابلش فلاکت مردمی که در کنار آن زندگی می کنند از جمله مطالبی ا ست که جای تامل و تعمق دارد تا بهتر متوجه بیان تلویحی نویسنده بشویم.
از جمله دیگر تلویحات متن، اشاره به زمان تقویمی داستان به طور غیرمستقیم و تنها با آوردن صدای بمب و موشک است.
اما با وجود اینکه نویسنده شهر جنوبی گچساران را به عنوان جغرافیای داستانش انتخاب کرده، ما از جنگ در حد همین چند جمله و نمود آوایی می خوانیم.
گویا حال خراب آدم های این قصه آشنا دیگر از این خراب تر نمی شود، حال چه جنگی با عوامل غیرخودی درمیان باشد چه نباشد.
از جهت انتخاب شهر هم نویسنده، اثر را به سمت مولفه های اقلیمی برده که قابلیت بررسی های مفصل و تخصصی تر را دارد.
درکل باید گفت خیال باز اثری ا ست موفق و چندلایه که در پس زمینه خود مسائل عمیق فلسفی، سیاسی و اجتماعی را مطرح می کند.
هرچند خواننده به ظاهر از زاویه دید الیاس جهان داستان را می بیند، اما درواقع با اشاره به فرار و کشته شدن پدر الیاس، پدر ابریشم و فرزندان دیگر شخصیت ها، مکاشفه ای به دست می آید تا خواننده نسبت به راوی (درمورد وضعیت موجود) آیرونی پیدا کند.
کلید واژه ها: انتخاب - ابله - جهان - کتاب - داستان نویسی - ادبیات جهان - شخصیت - نویسندگان - زاویه دید - رمان - ریسک - خواننده - ادبیات - نیلوفر - داستان - آرمان - رفتار - فارسی - زاویه - الیاس - گفتار - عاقلی - نمونه - روایت - انسان - قرار - گونه - نشان - همان - شاهد
