رویکرد گره گشای بازآفرینی پایدار شهری چیست؟

در سال های گذشته روند رشد سریع شهرنشینی و توسعه شهرها در نتیجه انقلاب صنعتی، تأثیرگذاری زیادی بر بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری داشته و به نوعی تعادل اجتماعی و محیطی و در نتیجه پدیدار شدن این بافت ها کمرنگ شده است.

- به گزارش سایت قطره و به نقل ازخبرنگار ایمنا"، رویکرد بازآفرینی پایدار شهری با سیاست گذاری یکپارچه، جامع نگر و عملیاتی همچنین ایجاد تغییرات مثبت و پایدار، بهبود و ارتقا کیفیت بافت های ناکارآمد شهری را به همراه خواهد داشت و یکپارچه کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی این بافت ها را رقم خواهد زد.

یکی از رویکردهای مهم در این راستا، آینده پژوهی با هدف رسیدن به توسعه پایدار و مواجه با مشکلات آینده شهرها است؛ این رویکرد به عنوان شیوه و روش شناختی با در نظر گرفتن وضعیت گذشته و حال چشم انداز آینده را روشن می سازد.

امروزه در اغلب شهرها و به ویژه در شهرهایی با پیشینه کهن و سابقه تاریخی، بخش قابل توجهی از شهر را بافت های ناکارآمد که هسته حیات شهرها تلقی می شود، تشکیل می دهد.

این بافت که در فرایند زمانی طولانی شکل گرفته، تکوین یافته و امروزه در محاصره فناوری عصر حاضر گرفتار شده است، چنانچه در گذشته به مقتضای زمان دارای عملکردهای منطقی و سلسله مراتبی بوده، اما امروزه به لحاظ ساختاری و عملکردی دچار کمبودهایی شده و آنگونه که باید نمی تواند جوابگوی نیاز ساکنان خود باشد.

بازآفرینی شهری به عنوان یک حوزه مهم در حال ظهور از مداخله بخش عمومی ظاهر شد که برای حمایت از مناطق کمتر توسعه یافته در نظر گرفته شده است.

این رویکرد تلاشی جامع و یکپارچه برای به زندگی برگرداندن بافت ها و مناطق رو به زوال است؛ این فرایند باعث متوقف شدن فرایند فرسودگی و به بازآفرینی فضا و مکان می انجامد.

مفاهیم حوزه بازآفرینی شهری را می توان اقداماتی در راستای بهبود وضعیت شهری و ارتقا کیفیت زندگی ساکنان بافت ناکارآمد دانست.

بسیاری از رهیافت های بازآفرینی شهری که با هدف ساماندهی مناطق ناکارآمد مورد استفاده برنامه ریزان قرار گرفته است، به دلیل نگرش تک بعدی و اغلب صرفاً کالبدی و کم توجه به سایر ساختارهای انسانی، با شکست رو به رو شده و در بسیاری موارد زمینه ساز فرسودگی بیشتر مناطق شده است.

یکی دیگر از پارادایم های تأثیرگذار که به عنوان یک رویکرد یکپارچه در ابعاد اقتصادی، زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی شناخته شد مفهوم پایداری و توسعه پایدار است.

رهیافت بازآفرینی پایدار شهری رویکردی فراگیر و جامع محمدرضا رضایی عضو هیئت علمی دانشگاه یزد در این باره به ایمنا"، می گوید: بازآفرینی پایدار شهری به عنوان یک رهیافت جامع نگرانه بازآفرینی و توسعه پایدار را در کنار هم قرار داده و در حال حاضر مهم ترین نوع مداخله در بافت های ناکارآمد شهری است که این رویکرد نوعی فرایند رفع مسئله شهر را دنبال می کند و در آن نسل های حاضر و آینده برای دست یابی به استانداردهای کیفیت زندگی مد نظر قرار می گیرد.

وی تصریح می کند: بازآفرینی پایدار شهری راه حلی برای دستیابی به سرزندگی اقتصادی، برابری اجتماعی و سلامت اکولوژیک در شهرها مورد توجه واقع شده است و ادبیات رو به رشد قویاً غیرقابل اجتناب، توسعه پایدار شهری را برای رفع معضلات پیچیده و چند بعدی شهرها و از جمله محلات ناکارآمد مورد تأکید قرار داده است که بر این ارتباط مسئله جهانی درک آینده شهرها از اهمیت حیاتی برای پایداری محسوب می شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه تصورات درباره آینده شهرها به شهرها کمک می کند تا از طریق چشم انداز سازی به آینده های بدیل بپردازند، می افزاید: ضروری است تا در عصر فناوری اطلاعات و توسعه شبکه های ارتباطی که با نبود قطعیت و نوآوری بسیاری همراه است نسبت به تحولات آینده شهرها برنامه ریزی مناسبی صورت گیرد.

وی ادامه می دهد: رویکرد آینده پژوهی به عنوان فرایندی نظام مند مشارکتی و گردآورنده ادراکات پیرامون آینده است که چشم اندازی میان مدت تا بلند مدت را با هدف اتخاذ تصمیم های روزآمد و هماهنگی اقدامات مشترک بنا می سازد.

رضایی اظهار می کند: در فرایند گسترش بی رویه کالبدی و استقرار نامتعادل جمعیت، بافت های ناکارآمد به صورت مختلف ظهور و گسترش یافتند که این محدوده ها شامل بافت های تاریخی، میانی، اراضی بایر و ناکارآمد، روستاهای الحاق شده به شهر و سکونتگاه های غیررسمی را در برمی گیرد که دارای سطوح پایینی از کیفیت زندگی است.

وی تصریح می کند: این محلات با چالش ها و مشکلاتی از جمله مسکن نامناسب، کاربری های ناسازگار، دسترسی نداشتن به امکانات و خدمات، کمبود فضای سبز، نبود زیرساخت های مناسب و… رو به رو است که اگر به این مشکلات توجه نشود و برای رفع آن اقدامی صورت نگیرد در آینده به محلاتی ناپایدار و ناکارآمد تبدیل خواهد شد.

این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران می افزاید: پژوهشگران سعی دارند با بهره گیری از رویکرد بازآفرینی پایدار و با روش آینده پژوهی به شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر بافت های ناکارآمد شهری بپردازند تا در نهایت به ارتقا سطح کیفی زندگی ساکنان این بافت ها کمک کنند.

وی با بیان اینکه در سال های اخیر علاقه پژوهشگران در زمینه مطالعات آینده با برنامه ریزی راهبردی در زمینه بافت ناکارآمد به موضوعی جدی و جدید تبدیل شده، اما در ارتباط با تمامی جوانب بافت ناکارآمد شامل آینده پژوهی و بازآفرینی به صورت جامع و کاربردی مطالعه ای صورت نگرفته است، اظهار می کند: بافت ناکارآمد شهری به عنوان بیماری شهری شناخته می شود؛ یک شهر یا بخشی از یک شهر که قبلاً فعال بوده و به مرور زمان در معرض خرابی و کمبود قرار می گیرد و این موضوع ممکن است به دلیل کاهش فعالیت صنعتی، انحطاط یا انزوای جمعیتی، بازسازی اقتصادی، ساختمان های رها شده و زیرساخت ها، بیکاری محلی بالا، محرومیت سیاسی، جرم و جنایت و یک منظره شهری خالی به عنوان حیات خلوت یا فضای خالی شهری شناخته می شود.

رضایی با بیان اینکه با توجه به ویژگی های این مناطق در نظر گرفتن پایداری به عنوان یکی از ابعاد مهم ساماندهی و برنامه ریزی برای این مناطق بسیار مهم است، تصریح می کند: در حال حاضر رهیافت بازآفرینی پایدار شهری به عنوان رویکردی فراگیر، یکپارچه و جامع در برابر معضل بافت های ناکارآمد شهری مطرح شده و شامل مجموعه اقداماتی است که زندگی جدید را به بافت های ناکارآمد شهری باز می گرداند.

رضایی ادامه می دهد: به منظور برخورد و رفع مشکلات بافت های ناکارآمد شهری رویکردهای گوناگونی در گذر زمان معرفی شده که با عنوان برنامه های بازسازی، نوسازی، بهسازی، روان بخشی و توانمندسازی است و هرکدام از دوره ها بیانگر سطوح مختلفی از مداخله، دگرگونی در مفهوم و محتوا و وارد شدن جنبه ها و عرصه های جدید در مقوله مرمت شهری است که بسیاری از آنها نگرشی صرفاً کالبدی داشته است.

ایجاد و تقویت منابع درآمدی پایدار راهکاری مؤثر برای بازآفرینی پایدار نجمه ایزدفر کارشناس برنامه ریزی شهری در این باره به ایمنا"، می گوید: رویکرد آینده پژوهی در جهت رسیدن به بازآفرینی پایدار شهری و مواجهه با مشکلات آینده شهرها است؛ این رویکرد با شناسایی عوامل مؤثر در آینده بافت های ناکارآمد آمادگی لازم در جهت رویارویی با مسائل و مشکلات احتمالی پیش رو را فراهم می کند.

وی اظهار می کند: به منظور برطرف کردن کاستی های موجود در بافت های ناکارآمد نیاز به برنامه ریزی علمی و عملی داریم که در آینده پاسخگو باشد.

این کارشناس برنامه ریزی شهری با بیان اینکه یک دلیل عمده افزایش کاربرد برنامه های آینده نگاری مزایای آن است، تصریح می کند: این مزایای پنجگانه شامل ارتباطات تمرکز هماهنگی اجماع و تعهد است.

وی می افزاید: در زمینه ارتباط آینده پژوهی با بازآفرینی پایدار شهری می توان علل تغییر را شناخت؛ به عبارت دیگر آینده پژوهی می تواند راهی برای خروج از وضعیت ناپایداری در بازآفرینی بافت های ناکارآمد شهری باشد چراکه برای برنامه ریزی به عنوان روند یک پدیده علاوه بر شناخت گذشته و وضعیت حال، باید آینده آن پدیده را نیز مورد بررسی قرار داد.

ایزدفر ادامه می دهد: این آینده ذهنی و بر اساس نظر متخصصان است و با اعتماد بر نظر آنها وضعیت تحول پدیده در آینده ترسیم می شود.

وی با بیان اینکه رویکرد منتخب پژوهش بازآفرینی پایدار شهری با استفاده از نظریه " دالیا لیچفیلد" در چهار بُعد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی با تاکید بر بعد مدیریتی در جهت سازماندهی یکپارچه ابعاد بازآفرینی پایدار شهری است، می گوید: به طور کلی برای هر یک از عوامل کلیدی مؤثر مجموعه ای از راهکارهای مؤثر وجود دارد که آینده بازآفرینی بافت ناکارآمد شهری را خواهد ساخت.

این کارشناس برنامه ریزی شهری خاطرنشان می کند: از جمله راهکارهای مؤثر بر بازآفرینی پایدار بافت ناکارآمد ایجاد و تقویت منابع درآمدی پایدار از جمله افزایش سهم بودجه های عمرانی، راه اندازی نهادهای اجتماعی و مدنی در محلات بافت ناکارآمد شهر، صرفه جویی در هزینه های پراکنده رویی شهری و توجه به توسعه درونی شهری از طریق ارتقای کیفیت زندگی در بافت های ناکارآمد شهر ارتقای سهم و نقش اعضای جوامع محلی در شکل دادن به محلات ناکارآمد از طریق ارتقای آگاهی دانش و توسعه مهارت های آنها در جهت بهبود همه جانبه کیفیت زندگی آنها است.

وی اظهار می کند: همچنین ایجاد مطالبه و جریان عمومی و فراگیر در میان شهروندان از طریق ترویج و اطلاع رسانی در سطوح مختلف میان کنشگران شهری، اعمال سیاست های حمایتی از سرمایه گذاری و ایجاد امنیت سرمایه گذاری، تحول و بهبود در مدیریت منابع انسانی از طریق ارتقای توانمندی های اقتصادی اجتماعی و نهادی، ایجاد ابزارهای لازم مالی و حقوقی در جهت تقویت تسهیل جریان بازآفرینی شهری از طریق شناسایی موانع و ارائه راه حل های ویژه از جمله تعریف و اصلاح آیین نامه ها قوانین و دستورالعمل های آن و ارائه بسته های تشویقی معافیت ها و تسهیلات از دیگر راهکارهای مؤثر بر بازآفرینی پایدار بافت ناکارآمد شهر است.

کلید واژه ها: پایدار - بازآفرینی - شهری - بافت - آینده - چشم انداز آینده - اجتماعی - بافت های فرسوده - توسعه پایدار - آینده پژوهی - توسعه - گذشته - گذشته و حال - زیست محیطی - شهرنشینی - عملیاتی - تغییرات - خبرنگار - اقتصادی - مشکلات - فرسوده - انقلاب - یکی از - کیفیت - گزارش - ارتقا - سیاست - همراه - بهبود - وضعیت