زنده باد بیلان کاری

رامین رحیمی - در بحث تحلیل و آسیب شناسی بازار فیلم سینمای ایران در جهان باید گفت اساسا سینمای ما به اصطلاح جزو کشورهای جنوب قرار می گیرد، یعنی فیلم های مستقل که ضد جریان اصلی سینما هستند و در دسته فیلم های شمال آفریقا، آمریکای لاتین، خاورمیانه و آسیای شرقی قرار دارد.

در چند سال اخیر بازار این فیلم ها به شدت محدود شده، چون مخاطب آن کاهش یافته است.

طبیعتا خریدارها و نمایش دهنده های این فیلم ها هم کمتر شده است.

حتی فستیوال های الف هم تحت تاثیر مخاطب جهانی و بازار جهانی قرار گرفته اند و وزن سینمای جریان اصلی و ستاره هایی که این جشنواره ها برای فرش قرمز و داوری ها دعوت می کنند و فیلم هایی که در فهرست بخش مسابقه قرار می دهند، بر جریان سینمای کشورهای جنوب غلبه دارد.

این نمایشگری بیشتر برای سینمای جهان اهمیت دارد.

بنابراین بازار جهانی سینمای ایران محدودتر شده است، نهایتا به سالن های بسیار اندک در برخی کشورها که آن هم سالن های آلترناتیو سینما یا سالن اکران فیلم های مستقل هستند یا در تلویزیون هایی به نمایش درمی آیند که فیلم های فرهنگی، آرتیستیک و تجربی مثل آر ته، زددی اف و ان اچ کی پخش می کنند.

اساسا درآمدزایی این بازار و مخاطب آن هم کمتر شده است و این یک آسیب جهانی برای این سینما محسوب می شود.

از طرف دیگر روش هایی در این بازار وجود دارد که سینمای ایران بتواند آثار خود را عرضه کند.

طبیعتا حضور در فستیوال های بزرگ و رده الف که بازارهای مهمی دارند و پخش کننده ها و خریداران مهم از شبکه های تلویزیونی و فستیوال های دنیا حضور پیدا می کنند، بسیار مهمتر است تا بازارهای محدود و منطقه ای.

من جشنواره جهانی فیلم فجر را جهانی و بین المللی نمی دانم، چون فستیوال جهانی تعریفی دارد که نمایش آثار روز جهانی بدون ممیزی و با حضور عوامل است.

طبعا داوران مطرحی از کشورهای جهان هم باید حضور داشته باشند.

نمونه اش جشنواره جهانی فیلم تهران بود که سال ها قبل برگزار می شد که آثار ایرانی در کنار فیلم های بین المللی با حضور داورانی از کشورهای مختلف مورد قضاوت قرار می گرفت.

طبیعتا افراد مهم و تاثیرگذار سینمای جهان هم دعوت می شدند که به توسعه سینمای ایران کمک کنند.

به طور بالقوه اساسا هدف فستیوال ها در هر کشوری رونق سینمای ملی خودشان است و در وهله بعد معرفی آثار کمتر شناخته شده و کشف سینمای کشورهای دیگر.

من این تعریف را درباره جشنواره جهانی فیلم فجر ندارم، بنابراین حتی بازار منطقه ای هم برای آن تعریف نشده است که بتوانیم حداقل مخاطب خاورمیانه را مدنظر قرار دهیم و سینماگران و فیلم هایی از این کشورها با رویکرد توسعه سینمای ملی ایران در آن شرکت کنند.

منظور از سینمای ملی، همه فیلم هایی است که در ایران تولید می شود.

متاسفانه این طور نیست و حتی در خاورمیانه هم سینمای بالیوود و هالیوود به خصوص در کشورهای عربی، بیشتر مخاطب دارند.

بنابراین اکران فیلم های ما به سینه تک ها و آرت هاوس ها و فضاهای هنری این چنینی محدود شده است.

البته گاهی برخی سینماهای فرهنگی در مناطق فرهنگی بعضی شهرهای منطقه مثل استانبول یا دبی، هم تعدادی از فیلم های ایرانی را نمایش می دهند که بیشتر مخاطبانش دانشجویان و علاقه مندان جدی تر سینما سینه فیل ها هستند.

این که ما چقدر در همه این سال ها توانسته ایم افراد و پخش کننده ها و خریداران مهم سینمای دنیا را دعوت کنیم، مشخصا این طور نبوده است و تهیه کننده ها و پخش کننده های مهم جهانی به ایران نیامده اند.

چون غالبا رویکرد ما فستیوالی بوده است و جشنواره های ما هم از دهه های 70 و 80 به جریان ضدسینمای اصلی جهان تبدیل شد.

البته این جریان در دهه 90 میلادی توانست به اوج خود برسد که در 20 سال اخیر افت کرده است.

این که چقدر حضورهای ما در بازارهای فیلم جهانی مهم بوده، باید به این واقعیت اشاره کنیم که فستیوال های جهانی دیگر کمتر با ارگان های دولتی ایران همکاری می کنند و باتوجه به پیشرفت اینترنت و فضای الکترونیک، آثار به صورت فایل در یک سایت، بارگذاری و برای فستیوال ها ارسال می شوند.

یا احیانا زودتر از موعد نماینده ای از فستیوال به ایران می آید (مثل خانم آنکه لوکه از جشنواره برلین) و فیلم ها را می بیند یا فستیوال ها، مشاور ایرانی دارند (مثل آقای حقیقت که سال ها با جشنواره کن همکاری می کرد) و.

.

متاسفم این را بگویم که فعالیت های ارگان های دولتی در حوزه بین المللی بیشتر بیلان کاری بوده و معمولا این طور شده که مدیران و دست اندرکاران در این زمینه بیشتر یک رزومه کاری در طول سال ارائه دهند و ثبت کنند.

طبیعتا این دوستان باید ماحصل فعالیت های خود را گزارش دهند که ما در فستیوال های مهمی حضور داشتیم و این اثرات را هم برای سینمای ایران ایجاد کردیم.

چون ما همیشه با آمار بازی می کنیم و تعداد و کمیت مدنظرمان است.

اما باید نتیجه مهم باشد که ما چقدر توانستیم توان مالی سینمای ایران را گسترش دهیم، چقدر تولید مشترک استاندارد داشتیم، چقدر در معرفی فیلمسازان و ارزآوری برای سینمای ایران موفق عمل کرده ایم که متاسفانه این طور نبوده است.

چون ما پروتکلی در زمینه فعالیت های فرهنگی با کشورهای دنیا نداریم و این ایزوله بودن، آسیب جدی به گسترش تجارت بین المللی سینمای ایران زده است.

نکته قابل اشاره دیگر این که غالب مهمان های خارجی جشنواره جهانی فجر هم با هزینه و بودجه جشنواره و برای پر کردن ویترین و آمار دعوت می شوند اما بیشتر فروشنده هستند تا خریدار و عمدتا برای فروش محصولات خود به ایران می آیند.

ضمن این که در این سال ها شاهد تولیداتی به عنوان تولید مشترک سینمای ایران با برخی کشورها هستیم، در حالی که تولید مشترک تعریفی دارد و باید میزان سرمایه آورده کشورهای تولیدکننده اثر مشترک باشد و سودآوری هم در عرضه اتفاق بیفتد و نه فقط در تولید.

یعنی همانطور که پارتنری از کشور دیگر داریم، به طور همزمان در بحث پخش فیلم و مخاطب هم از آن کشور استفاده کنیم.

متاسفانه در این بخش هم این طور نیست.

در این یک سال اخیر و به دلیل شیوع کرونا هم به شدت همه جا ازجمله بازارهای سینما تعطیل یا دچار رکود است.

سینمای ما به بعد از کرونا هم فکر نکرده و نمی داند چگونه و با چه آثاری به بازار فیلم جهان ورود کند.

این را هم صادقانه بگویم که بخش عمده حضورهای جهانی سینمای ما هم به خاطر تمایل کشورهای دیگر بوده است و به معنای تلاش و فعالیت ویژه ما نیست.

همچنین به معنی این که فیلم های ما ویژگی خاصی دارند، نیست.

طبعا در این میان همیشه یک سری رویکردهای سیاسی هم برای حضور فیلم های ایران در فستیوال های اروپایی و اسکار وجود دارد.

به جز این بحث تجربه گرایی و متفاوت بودن فرهنگ رسمی ما در 4 دهه اخیر و شرقی بودن ما هم برای برخی فستیوال های غربی جالب بوده است.

به مرور گسترش شبکه های تلویزیونی و سرعت انتقال اطلاعات در رسانه ها، باعث تغییر سلیقه ها هم شده است، یعنی فیلم های داستان گوی قهرمان محور همچنان مخاطب دارند، تا جایی که حتی صدای اعتراض فیلمسازان مهم و مستقل آمریکایی همچون اسکورسیزی و کاپولا هم درآمده که فیلم های متفاوتی در جریان اصلی آمریکا ساخته اند.

کاش باتوجه به وضعیت موجود بازار سینمای جهان، بیشتر درباره بازاریابی جهانی سینمای ایران بحث و بررسی شود.

سینمای ملی ما در این شرایط آسیب جدی دیده است.

با وجود تعطیلی یک ساله اخیر، سینمای ایران فقط فیلم تولید کرده است و من متوجه این میزان اشتیاق برای تولید نمی شوم، درحالی که فضایی برای عرضه و نمایش وجود ندارد.

چون ما تعریف تجاری و اقتصادی در سینمای نداریم، از ابتدا حضورهای بین المللی را هم پیش بینی نمی کنیم و نمی دانیم که می توان از زمان نوشتن فیلمنامه و تولید روی این حوزه متمرکز شد.

معمولا فیلمی ساخته می شود و بعد درباره آن یک بازاریابی اتفاق می افتد و احیانا فستیوالی آن را بپسندد یا نه.

به جز اینها، ما عملا پخش کننده جهانی هم نداریم.

به این عناوینی که دوستان به خودشان می بندند، کاری ندارم اما در فضای حرفه ای نهایت اتفاقی که می افتد، افرادی به عنوان واسط، بین تهیه کننده و کمپانی های خارجی معرف خواهند بود.

چون ما در کشورهای جهان، قدرت عملیات اجرایی و گرفتن سالن سینما و هزینه کردن تبلیغات و اعمال نفوذ در فستیوال ها را نداریم.

فقط در حد معرفی فیلم است و آنها براساس قوانین و سلایق خودشان تصمیم می گیرند فیلمی از ما را انتخاب کنند یا نه.

ممکن است در نهایت یک پخش کننده اروپایی فیلم را بردارد و در کشور مبدا و احتمالا کشورهای همجوار که جزو اتحادیه اروپا هستند، آن را طبق پروتکل و قدرت اجرایی خودش پخش کند و سینما بگیرد و یا با پخش کننده کشورهای مختلف درباره آن مذاکره و در فستیوال ها هم عرضه کند.

به نظرم این هم نکته مهمی است و حالت همان عنوان تهیه کننده در سینمای ایران است که خیلی ها صرفا آن را با خود یدک می کشند، درحالی که آنها مدیر اجرایی هستند و ما در سینمای ایران به معنی دقیق و حرفه ای تهیه کننده نداریم.

امیدوارم با مطالبی که ذکر شد ما درباره پساکرونا و گسترش ظرفیت اقتصادی و جهانی سینمای ایران بیشتر تأمل کنیم.

* پخش کننده فیلم و کارشناس اقتصاد فیلم
کلید واژه ها: سینما - فیلم - سینمای ایران - بازار جهانی - بازار - جهان - کشورها - قرار - جهانی - سینمای جهان - نمایش - ایران - مخاطب - آسیب شناسی - آسیای شرقی - خاورمیانه - جنوب - هایی - داوری ها - فستیوال - جشنواره - مسابقه - رحیمی - داوری - رامین - اهمیت - تحلیل - مستقل - ستاره - دهنده