کارگردان هایی که از تئاتر به سینما آمدند

- سینما و تئاتر همیشه رابطه ای متقابل داشته اند و بسیاری از هنرمندان مطرح سینما آغاز راه شان از مسیر تئاتر بوده است.

سینما و تئاتر همیشه رابطه ای متقابل داشته اند.

تئاتر، نمایشی آیینی که برای قرن ها، میل انسان به ضبط کردن و تسلط یافتن بر طبیعت را پاسخ می گفت و سینما، در سوی دیگر هنری نوپا که بیراه نیست آن را شکل تکامل یافته تئاتر بدانیم.

آندره بازن در کتاب سینما چیست؟ در باب مقایسه سینما و تئاتر می گوید: "در سینماست که به مفهوم آزادی مکانی رویداد پی می بریم و می توانیم زاویه دیدمان به رویداد را آزادانه برگزینیم.

" بازن می گوید درجایی که تئاتر تماشاگر را به هیجان می آورد، سینما او را آرام می کند.

سینما و تئاتر، همیشه راهی برای نفوذ به یکدیگر پیداکرده اند.

تئاتر، به دلیل شرایط و فضای بسته ترش، کمتر میزبان سینمایی ها بوده است، اما سینما همیشه با آغوش باز پذیرای تئاتری ها بوده است.

بازیگران بسیاری ابتدا بر صحنه تئاتر درخشیده اند و بعدتر مسیرشان را در سینما ادامه داده اند.

البته این اواخر، پای سلبریتی های سینمایی هم به تئاتر بازشده است و به همین دلیل مخاطبان بیشتری به تماشای نمایش های روی صحنه نشسته اند.

با این حال کمتر کارگردانی را می توان یافت که از سینما به تئاتر راه یافته باشد.

هنر دراماتورژی، آگاهی بازیگر و بیننده از یکدیگر و سبک اجرا، مانع از آن شده است که سینماگران راهی به تئاتر بیابند.

مسخره باز از آن سو، همین ویژگی های سبکی تئاتر، سینما را به محلی برای زورآزمایی تئاتری ها تبدیل کرده است.

محلی که درام مثل آن جریان دارد، اما با سروشکلی متفاوت.

این روزها، همایون غنی زاده، با مسخره باز روز های خوشی را در گیشه سپری می کند.

غنی زاده، شناسنامه اش تئاتری است.

تئاتر های کمی لوکس و کمی پر و زرق وبرق، اما بی کم وکاست تئاتر.

به جز جنجال های شخصی غنی زاده و ایراداتی که برخی به اصالت ایده او می گیرند، مسخره باز سؤالی تکراری را پیش کشیده است.

این فیلم یک فیلم سینمایی است یا یک تئاتر فیلم شده؟ چالش اصلی کارگردان هایی که از تئاتر می آیند، رهایی از میزانسن تئاتری است.

سینما ظرفیت های دراماتیکی دارد که اگر به کار گرفته نشود، نتیجه یک تئاتر فیلم برداری شده بی خاصیت خواهد بود.

استفاده از عناصر تدوین، فیلم برداری و مددجویی از نما ها و زاویه های مختلف است که به سینما جان می بخشد و به طبیعت آن معنا می دهد.

غنی زاده اولین تئاتری نیست که به سینما می آید و توانایی اش را در این وادی محک میزند.

قبل از او هم تنی چند از کارگردانان تئاتر وارد سینما شده اند و برخی موفق بوده اند و برخی خیر.

در این یادداشت نگاهی می اندازیم به این کارگردان ها و دستاوردشان در سینما.

1.

بهرام بیضایی سگ کشی بیضایی همان قدر که در تئاتر محبوب است، در سینما هم نامی برای خود دارد.

بیضایی تلاقی سینما و تئاتر است.

مهم ترین منبع مهم شناخته شده تئاتر و نمایش ایرانی، کتاب نمایش در ایران اوست.

بیضایی در الفت با نمایش و تعزیه، تئاتر ایران و ساختار آن را دگرگون کرد.

او در سال هایی که کار در تئاتر را برایش دشوار کرده بودند به سینما روی آورد و بدعت و خلاقیت تئاتری اش را به سینما نیز تزریق کرد.

بیضایی با نگاه ویژه ای که به شمایل زن داشت، با دانشش از هنر های دراماتیک و پایبندی اش به اصول و ساخت حرفه ای، در کنار دیگرانی، چون مهرجویی و کیمیایی از یکه تازان سینمای موج نوی ایران است.

رگبار اولین فیلم بیضایی که با سختی فراوان آن را ساخت، شروع راهی نو در سینما بود که خود بیضایی توانست تا سگ کشی ادامه اش دهد.

بیضایی، از تئاتر و ویژگی های دراماتیک قصه های تئاتری وام گرفت و با تکنیک های سینمایی، سینما آفرید.

او نه به محدودیت های تئاتر تن درداد و نه زیر سایه آن ماند.

بیضایی جز معدود تئاتری هایی بود که به تعاملی درست و ظریف میان این دو هنر رسید.

2.

حمید سمندریان تمام وسوسه های زمین روزی که سمندریان فوت کرد، بهرام بیضایی یادداشتی درباره او نوشت و آن را این چنین به پایان برد:” نمایش داغدار اوست.

” حمید سمندریان، با سال ها ترجمه و تدریس، نقشی مؤثر در فرهنگ نمایش ایران ایفا کرد و شاگردان بسیاری تربیت کرد.

تأثیر سمندریان در تئاتر و نمایش ایران انکارپذیر نیست.

سمندریان، تئاتر نوین ایران را مستحکم کرد و بادانشی که از ادبیات نمایشی جهان به ویژه اروپا داشت، برخی از بهترین اقتباس های نمایشی را به مخاطبان ایرانی عرضه کرد.

سمندریان، سبک و نگاه خودش را در تئاتر بنیان گذاشت و به جای اغراق در اجرا و طبیعت گرایی معمول تئاتر، به واقع گرایی و بازی های روان و جاری میدان داد.

بااین حال، سمندریان، در سینما چندان موفق نبود.

تمام وسوسه های زمین تنها فیلم سینمایی سمندریان در سینما بود که دقیقاً مصداق تئاتر فیلم شده بود.

سمندریان نه از حیث درام در روایت و نه از حیث ساختار به سینما نزدیک نمی شود و همین موضوع، تمام وسوسه های زمین را به یک شکست تبدیل می کند.

تنها نکته برجسته این فیلم معرفی رضا کیانیان به سینما بود.

3.

علی رفیعی ماهی ها عاشق می شوند علی رفیعی در تئاتر با نمایش هایی که از فدریکو گارسیا لورکا روی صحنه برده است شناخته می شود.

اما یکی از ماندگارترین آثار نمایشی وی، شازده احتجاب است.

رفیعی دو فیلم سینمایی بیشتر ندارد.

رفیعی، با ماهی ها عاشق می شوند و آقا یوسف به خوبی از ظرافت های یک اثر سینمایی بهره می گیرد و از تئاتر، عنصر رنگ را به عنوان شکل بیانی و بصری به همراه می آورد.

رفیعی در هر دو اثر، گرچه ازلحاظ میزانسن، کاملاً به یک فضای سینمایی دست می یابد، اما در متن و محتوا، از خلق یک درام قصه گو، که نقطه اوج، گره گشایی و گره افکنی مناسبی داشته باشد بازمی ماند.

4.

محمد رحمانیان سینما نیمکت رحمانیان در دنیای اجرای روی صحنه به نمایشنامه های دیگران بسنده نکرده و خودش هم به نمایشنامه نویسی روی آورده است.

اساساً، رحمانیان، هم با سبک ویژه و نوینی که در اجرا دارد شناخته می شود و هم با قلمش.

همین قلم هم پای او را به سینما باز می کند.

رحمانیان نگارش فیلم نامه شیرین عباس کیارستمی و کتاب قانون مازیار میری را بر عهده داشته است.

علاوه بر این ها، رحمانیان چند اثر تلویزیونی هم در کارنامه دارد.

آثار تلویزیونی رحمانیان، بیشتر در قالب متن های نمایشی هستند که جلوی دوربین فیلم برداری شده اند.

حضور جدی رحمانیان در وادی فیلم سازی، فیلم سینما نیمکت است.

سینما نیمکت نه تن ها نشانه ای از تئاتر ندارد که در ستایش سینما است.

فیلم که در سال های ممنوعیت ویدیو می گذرد، با شگرد خاطره بازی و نوستالژی به آثار مطرح سینمای جهان ارجاع می دهد و با بازسازی برخی از ماندگارترین سکانس ها، قصه اش را شکل می دهد.

سینما نیمکت ، روایت پر افت وخیزی ندارد و بیننده را با یک درام واقعی درگیر نمی کند، اما رحمانیان با تکنیک های سینمایی این قصه ساده را جذاب و دیدنی می کند.

او با هوشمندی، به سراغ فلش بک می رود و از این طریق حس خاطره بازی فیلمش را با چاشنی سینمایی به بیننده عرضه می کند.

اما غرق شدن رحمانیان در سینما، به معنی آن نیست که فیلمش در برقراری ارتباط با مخاطب موفق می شود.

رحمانیان در تنها تجربه کارگردانی اش در سینما آشکارا از پرورش درام بازمی ماند و فیلمش به جز خاطره بازی چیزی برای عرضه ندارد.

5.

رضا گوران سرکوب گوران یکی از تازه ترین مهمان های تئاتر در سینما است.

گوران که با اجرای نمایش هایی، چون یرما در تئاتر به شهرت رسیده است، با سرکوب وارد دنیای سینمایی می شود.

گوران به راستی از امکانات لوکیشن سینمایی استفاده می کند و دوربینش را آزادانه در این محیط به گردش درمی آورد.

از تدوین بهره می گیرد و درنهایت با عناصری سینمایی، یک فیلم کاملاً سینمایی می آفریند.

سرکوب به واسطه اصلاحاتی که دامن گیرش شد، در نسخه نهایی، از حیث روایت، خلأ هایی دارد که معلوم نیست به اصل اثر برمی گردد یا از این اصلاحات ناشی می شود.

بااین حال، گوران بااینکه توانسته میزانسن سینمایی بچیند، اما در اجرای کلی و بازی گرفتن از بازیگرانش، همچنان به ریشه های تئاتری خود پایبند مانده است به اغراق می افتد.

کلید واژه ها: تئاتر - سینما - کارگردان - مسخره باز - فیلم برداری - فیلم - همیشه - زاده - رویداد - بازیگر - هایی - توان - دیگر - فیلم سینمایی - رابطه - طبیعت - زاویه - نمایش - کارگردانی - سینماگران - محلی - بازیگران - شناسنامه - مسیر - هنرمندان - صحنه - مخاطبان - تماشاگر - استفاده - سلبریتی