چشم عبدالکریمی به تاریخ ایران بسته است/ آسیب تقلیل تاریخ ها و تعمیم اوصاف یک جامعه

ـ یک پژوهشگر اجتماعی در همایش «پرسش از امکان امر دینی در جهان معاصر» گفت: چشم متفکر ایرانی به ایران بسته است، ما در ایران تئولوژی نداریم و این تحلیل که کلام تئولوژی است محصول غربی دیدن تاریخ جهان است.

- " گروه اندیشه ــ یک پژوهشگر اجتماعی در همایش پرسش از امکان امر دینی در جهان معاصر گفت: چشم متفکر ایرانی به ایران بسته است، ما در ایران تئولوژی نداریم و این تحلیل که کلام تئولوژی است محصول غربی دیدن تاریخ جهان است.

به گزارش سایت قطره و به نقل ازایکنا"؛ دومین روز همایش پرسش از امکان امر دینی در جهان معاصر امروز 29 مهر با سخنرانی رحیم محمدی، پژوهشگر اجتماعی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه یافت.

محمدی در آغاز سخنانش گفت: ما در علم نقد منصفانه و غیرمنصفانه نداریم، در عالم سیاست و روزنامه نگاری چنین بحثی را می توان مطرح کرد، اما در معنای علمی نقد یا درون ماندگار و یا استعلایی است.

وی ادامه داد: سه کتاب دکتر عبدالکریمی یعنی ما و جهان نیچه ای ، پرسش از امکان امر دینی و پایان تئولوژی را خوانده ام.

حرف من این است که چشم متفکر ایرانی به ایران بسته است.

بحث هایی که بعضا مطرح می شود از جمله مباحث دکتر عبدالکریمی معلوم نیست کجای تاریخ ایران است.

وی افزود: جهان نیچه ای چیست و چه نسبتی با تاریخ و تجدد ایرانی دارد؟ پرسش بعدی من این است که تئولوژی چیست و چه نسبتی با ما و تاریخ ما دارد؟ ما از زمان صفویه گفت وگو با غرب را آغاز کردیم، اما سخن آن را به میان نیاوردیم.

در سفرنامه ایرانیان به غرب در دوره صفویه گفت وگوی ایرانیان با غرب آغاز می شود.

در سفرنامه شوشتری در دوره صفویه به غرب، نگارنده در تهفهالعالم به چندوچون می پردازد، نمونه های دیگری هم از این آثار وجود دارد.

این پژوهشگر اجتماعی تصریح کرد: از جایی به بعد ایرانیان احساس کردند گویا جهان، سخن، نظمی به وجود می آید که با جهانی که ما با آن انس داشتیم متفاوت است و در اینجا بود که آن ها نگران دین و ایمان خود شدند و اینکه گویا این دین و ایمان ممکن است از دست برود؛ بنابراین گفت وگو هایی در محافل آغاز شد که از جماه آن ها جمال الدین اسد آبادی است، این جریان در ادامه در مصر خوب فرموله شد تا به سیدقطب رسید.

در هندوستان نیز این گفتمان حفاظت از دین و نگرانی نسبت به دین مرحله تکاملی بهتری یافت و در زبان اقبال لاهوری شاهدیم گفتمان سنت گرایی و اسلام گرایی و حتی صورتی از آن ذیل بنیاد گرایی تکامل درخشانی یافت.

محمدی با بیان اینکه اقبال به دو زبان فلسفه و شعر حرف می زد، گفت: او در احیای فکر دینی در اسلام خوانشی از اسلام دارد که آن را عامل کمال نفس می داند.

دو نسل قبل لاهوی برهمن بود، آنجا اسلام به مثابه کمال بخش منِ انسانی و پرورنده کمال دارید.

او در فصلی می گوید: کانت سؤال کرده بود که آیا متافیزیک ممکن است و من می پرسم اسلام ممکن است؟ گویا دغدغه ای بود که با آمدن عصر جدید و گرایش جدید گویا جا برای اسلام تنگ می شود.

وی افزود: در همان دوران در ایران مقدمات انقلاب مشروطه آماده می شد.

کمتر کسی می تواند به اقبال برسد؛ یا پذیرش اجتماعی بالا بود یا او زبان قدرتمندی داشت.

این گفتمان دو خصلت داشت؛ از سویی خود و از سویی دیگری را تعریف می کرد.

اقبال در اشعار و بحث های فلسفی اش تعریف و خوانشی از تجدد ارائه کرد؛ برای مثال در کتاب زنبور عجم لاهوری او تاریخ جدید غرب را با تاریخ مغول مقایسه و نوعی مغولیت در غرب می داند و سخن از چنگیزی اِفرَنگ به میان می آورد.

این پژوهشگر اجتماعی تصریح می کند: او به نوعی آغاز ستیز با غرب را مطرح می کند.

در ایران فردید بحثی دیگر را در همان سنت بیان کرد.

او گفت: جهان یا غربی است و یا غرب زده.

معاصرت و تاریخی معاصر دو جهانی که ذکر شد بیشتر نیست و او سخن معروفی دارد که می گوید صدر تاریخ ما ذیل تاریخ غرب است.

به هر حال صدر تاریخ ما یا صدر تاریخ تجدد ما ذیل تاریخ غرب باشد، چرا بیان شده است؟محمدی ادامه داد: عبدالکریمی مفهوم جهان نیچه ای را برجسته می کند و جهان جدید را نیچه ای توصیف می کند.

آقای عبدالکریمی در چنین سنت گفتاری فکر کرده است.

این سنت گفتاری جهان را چنین باز می نمود، اما این جهان نیچه ای در بحثی که نویسنده مطرح می کند دو خصلت مهم دارد؛ نخست اینکه در این جهان نیچه ای، حقیقت می میرد و نیهیلیسم غالب شده و بحران معنا آغاز می شود و اومانیسم زنده شده و انسان می میرد، مصرف گرایی و پیروی از غرایض غالب و فمینیسم ظاهر می شود.

نکته دیگری که ایشان مطرح می کند این است که ما با آغاز این جهان، نسبت خود را سنت گسستیم و دچار بی ریشگی شدیم.

وی با بیان اینکه پرسش این است که جهان نیچه ای چه نسبتی با ما دارد؟ گفت: چرا دچار بی ریشگی می شویم، اولین پیش فرض این گفتمان این است که گویا همه اجتماعات یک تاریخ بیشتر ندارند و گویا همه بشریت تاریخ واحدی دارد، آیا می توان این سخت را آزمود یا استدلالی برای آن آورد؟ هر آنچه که ما از مدرنیته تفسیر می کنیم سرنوشت ما هم هست و سرنوشت اروپایی هم هست.

آیا این درست است؟ آیا ایران خود تاریخ گشوده ای نداشته و ندارد؟ آیا ایران خود تاریخ محقق و تحقق یافته ای نداشته و ندارد؟ آیا جهان ایران و تاریخ ایران در ذیل تاریخ غرب است؟این پژوهشگر اجتماعی تصریح کرد: کدام قاعده فلسفی یا علم الاجتماعی می گوید تاریخ واحدی بیشتر نیست و چه کسی گفته است مدرنیته همان پیوسته با غرب است و مدرنیته همان فرنگی و غربی بودن است.

اینکه مدرنیته را به مثابه یک تاریخ تقلیل می دهیم از کجا آمده است؟ آن زمانی که تاریخ یونان محقق بود، تاریخ ایران هم محقق بود.

زمانی که تاریخ روم بود تاریخ ایران هم بود.

تاریخ ایران اسلامی هم گشوده بود، اتفاقا یونانی خود را در قیاس با ایران می فهمید و بالعکس.

وی افزود: چرا چشم ما به تاریخ ایران، چه تاریخ قدیم و چه تجددش، بسته است و گشوده نمی شود؟ چه چیزی چشم ما را به تاریخ مان بسته است؟ این تاریخ ایران تاریخ ویژه ای است و اینکه گفته می شود تاریخ ایران ذیل تاریخ غرب است، از کجا و کدام ذهن و نظم معرفتی آمده است؟ آیا در این ذهن اندیشیده ایم؟ خود این نظرم معرفتی هم ابژه ای است و از کجا می آید؟ اینکه می گوییم جهان ما غرب زده و فرنگی است از کجا می آید؟محمدی ادامه داد: تا جایی که ما در جامعه شناسی تاریخی ایران فهمیده ایم هیچ وقت ایران تاریخ فلسفی نداشته است، هیچ وقت تاریخ ایران فلسفی نبوده است، از این رو ایران تئولوژی ندارد.

تاریخ فلسفی و تاریخ یونان تاریخی است که نظم آن جهان را تعریف کرده است و این تاریخ تاریخ چیره ای است.

البته یونان تاریخ دین دارد، اما تاریخ فلسفی چیره است.

آیا تئولوژی و تئوس با ما نسبتی دارد؟ تئوس با مزدای ما و الله ما چه نسبتی دارد که اسلام شناسی من تئولوژی شود.

تئولوژی کجا امکان گشوده شدن دارد؟ آیا همه تاریخ ها امکان تئولوژی دارند؟ تئولوژی، تئوس، تییسم و آتنیسم با یک جهان و تاریخ مناسبت دارد و نه با همه جهان ها.

نمی توانم مناسبات و خصائل جهان دیگری را به ناروایی تعمیم دهم.

این بسته بودن چشم من به تاریخ و تاریخ ها، جهان ها و جوامع است.

تئولوژی و تئوس با من چه نسبتی دارد؟این پژوهشگر اجتماعی افزود: ایران تاریخ فلسفه و خرد دارد، اما تاریخ مسلط و غالب تاریخ دین است، هر نوع دینی که شما بگویید.

به همین خاطر در این تاریخ، نمی توان تئولوژی را سامان داد.

کلام تئولوژی نیست.

کلام، الهیات، فقه و تفسیر ما تئولوژی نیست.

زیرا تئولوژی یک تفسیر خردبنیاد از دین است.

نیهیلیسم واقعه ای در معرفت، خرد و اندیشه است، از این رو مرگ خدا و الحاد واقعه ای در خرد و معرفت است، آیا ما می توانیم شکاکیت را ترویج دهیم؟ آیا ایرانی می تواند شکاک و پوچ گرا باشد؟ شکاکیت و پوچ گرایی را نمی توان تقلید داد.

شکاکیت در ساحت خرد رخ می دهد و داستان نیست.

محمدی با بیان اینکه چرا چشم ما به تاریخ و جهان ما بسته است؟ گفت: آیا می توانیم چشم خود را به تاریخ و جهان خود بگشاییم؟ جهان ایرانی چیست؟ اینکه ما همه عالم و تاریخ ها را به تاریخ تقلیل می دهیم چه منطقی است و از کجا می آید؟ آیا می توانیم در چنین نظم معرفتی یا گفتمان بیاندیشیم؟
کلید واژه ها: ایران - ایرانی - جهان - تاریخ - اجتماعی - ایرانیان - پژوهشگاه علوم انسانی - بسته - همایش - روزنامه نگاری - علوم انسانی - تکامل - اسلام - علوم - دکتر - پژوهشگاه - هندوستان - هایی - زبان - ماندگار - سخنرانی - روزنامه - متفاوت - فرهنگی - اندیشه - جهانی - امروز - بنیاد - گزارش - جامعه