ژنو، شهری که شایگان در آن دوباره متولد شد

در پنجم بهمن ماه سال 1396 داریوش شایگان، نویسنده و متفکر نامدار ایرانی دچار سکته مغزی شد و تا امروز در بیمارستان بستری است.

در این مدت، تغییری در وضعیت او پدید نیامده است و همچنان در بیهوشی به سر می برد.

- --> کد خبر: 592847 1396/11/24 09:36:45 در پنجم بهمن ماه سال 1396 داریوش شایگان، نویسنده و متفکر نامدار ایرانی دچار سکته مغزی شد و تا امروز در بیمارستان بستری است.

در این مدت، تغییری در وضعیت او پدید نیامده است و همچنان در بیهوشی به سر می برد.

به گزارش سایت قطره و به نقل ازخبرنگار ایلنا، اگرچه شایگان نیز مانند همه آدم ها، مسیر مشخصی را در زندگی خود سپری کرده اما داستان زندگی او به اندازه آثارش شناخته شده نیست.

شاید از آن رو که کمتر در این باره سخن گفته و در گفت وگوهای رسانه ای خود کمتر از او پرسش شده.

با این حال، تردیدی نیست که ساخت فکری شایگان از داستان زندگی اش جدا نیست و می توان با جستجو در دوره های مختلف زندگی او، چگونگی نضج گیری شخصیت و نظام فکری اش را پی گرفت.

داریوش بوربور (معمار، شهرساز و ایران پژوه بنام) از دوران نوجوانی با داریوش شایگان دوست و همراه بوده و بر این باور است که سرچشمه های فکری او را باید در دوران تحصیل در ژنو سراغ گرفت.

دوره ای که به گفته بوربور در شکل گیری شخصیت درونی، فرهنگی، علمی و پژوهشی شایگان نقش اساسی داشته، اما بسیار کم مورد توجه قرار گرفته است.

ایلنا در گفتگوی کوتاهی با این معمار، از او خواست که خاطرات خود از دوستی دیرینه با شایگان، به ویژه در دوره حضورش در شهر ژنو را بازگوید.

آنچه در پی می آید، برآیند این گفتگوست.

از دوستی من با داریوش شایگان، نزدیک به هفتاد سال می گذرد و شاید بتوان گفت که قدیمی ترین دوست در قید حیات او هستم.

شایگان متولد سال 1314 خورشیدی است و من متولد 1313 هستم.

اختلاف سنی ما فقط 9 ماه است.

من از سیزده سالگی در انگلستان درس می خواندم.

حدود هفتاد سال پیش، در سفری که از لندن به تهران می آمدم، خیلی اتفاقی در هواپیما با داریوش شایگان آشنا شدم.

نام هر دوی ما داریوش بود و شاید همین موضوع در آن سن و سال، اسبابی شد برای هم صحبتی مان! با این حال، الفت واقعی میان ما در شهر ژنو پدید آمد.

پس از این که تحصیلات دانشگاهی ام در رشته معماری و شهرسازی را تا مقطع فوق لیسانس در دانشگاه لیورپول به پایان بردم، برای ادامه تحصیل در رشته دکترا به ژنو رفتم و در دو مقطع زمانی در این شهر حضور داشتم.

یکی از میانه سال 1956 تا پایان 1957(1336-1335) به عنوان کارآموز و دیگر از میانه سال 1959 تا میانه 1961 (1340-1338).

در تمام این مدت، داریوش شایگان در دانشگاه ژنو مشغول به تحصیل بود و من با او و خانواده اش در ارتباط تنگانگ بودم.

اعضایی از خانواده داریوش که در ژنو مقیم شده بودند، شامل مادر، خاله و خواهرش یگانه بودند که خود بعدها شخصیت فرهیخته ای در فلسفه شد و متاسفانه زودهنگام در سال 1368 در گذشت.

مادر و خاله داریوش از اهالی گرجستان و دو کدبانوی بسیار موقر، فوق العاده مهربان و دوست داشتنی بودند و فارسی را با لهجه صحبت می کردند.

مادر و خاله داریوش و یگانه بیشتر به دلیل سرپرستی فرزندان در ژنو ساکن شده بودند اما پدرش در ایران فعال بود و هر از چندگاهی به ژنو می آمد.

او بنیانگذار شرکت ساختمانی پیمانکاری معتبر شایگان بود که بعدها سازنده بزرگراه نیایش شد.

آنچه کمتر درباره زندگی داریوش شایگان گفته شده، مربوط به دوران تحصیل او در ژنو است.

البته خود او هم یک شخصیت درون گراست و کمتر درباره دوره های مختلف زندگی اش سخن گفته است.

از بدو آشنایی اتفاقی ما در هواپیما، صحبت ما پیرامون مطالب فرهنگی - هنری - ادبی دور می زد.

هر دو ما علاقمند به این مطالب در ابعاد گسترده اش بودیم.

نگرشی رُنِساس واره با دیدگاهی مدرن و امروزی.

این دیدگاه مشترک در طول تمامی سنوات رفاقت ما، قوه محرکه کشش بین ما بود.

داریوش شایگان، از نوجوانی علاقه زیادی به فرهنگ، هنر و ادبیات داشت و همواره مشتاق بود که اطلاعات عمیق و نه سطحی درباره تأتر، نقاشی، مجسمه سازی، معماری و دیگر مطالب بدست بیاورد.

در واقع، علاقه زیادی به مسایل فرهنگی و هنری در سطح عام داشت.

هر دو گرایش زیاد به خواندن، نوشتن و کتابخوانی داشتیم و برای دوران داشجویی هر دو از کتابخانه های شخصی نسبتاٌ خوبی بر خوردار بودیم.

شاید یکی از دلایل دوستی ما نیز همین بود؛ زیرا من نیز به موضوعات ادبی و هنری علاقه زیادی داشتم و مقدار زیادی از نمایشنامه های شکسپیر را حفظ بودم و آنچنان که بعضی در گفتارشان بیتی از حافظ را به عنوان شاهد می سرایند، من با ابیات شکسپیر همین کار را انجام می دادم.

داریوش همواره علاقه زیادی به اشعار عرفانی داشت، ازجمله ادگار آلن پو (Edgar Allan Poe) و وقتی فهمید اشعار انگلیسی را خوب دکلمه می کنم، از من خواست که شعر معروف کلاغ، سروده این شاعر را برایش به صورت دکلمه ضبط کنم.

در اینجا لازم به ذکر است که بگویم شهرها هم مانند انسان ها دوران خوب و بد و دوران شکوفایی و انحطاط خود را دارند.

ژنو در آن برهه از زمان در سال های اولیه پس از ویرانی های فراگیر جنگ جهانی دوم، مرکز دست نخورده و امنی برای نخبگان و دانش آموزان خارجی، مخصوصا ایرانی ها شده بود.

دورانی بود که خیلی از ممالک (مخصوصا ممالک اروپایی) هنوز با مسائل گوناگون پس از جنگ جهانی دوم دست و پنجه نرم می کردند.

سوییس به دلیل عدم شرکت در جنگ در آرامش خاص بسر می برد.

ژنو به دلیل موقعیت جغرافیایی و حضور سازمان ملل و تسلیحات اقتصادی بین المللی، مرکز با اهمیت بزرگان جهان بود: سیاستمداران، نویسندگان، متفکران و اهل تفریح! خلاصه از هر لحاظ دوران شکوفای ژنو بود.

محصلین ایرانی ساکن ژنو اغلب از گروه روشنفکر و نسبتا مرفه جامعه بودند و از کلیه امکانات زمانه بهره مند می شدند.

افزون بر این، ابعاد کوچک شهر ژنو و اختلاف کمِ طبقاتی، امکان آمیزش و گفتگو میان رده های متفاوت اجتماع و نظریات گوناگون فکری را فراهم می ساخت.

یکی از ویژگی های مشترک همگی دوستان هم دوره ژنو آن زمان ما این بود که ضمن برخورداری و فراگیری گسترده فرهنگ غربی، همه شیفتگی خاصی به زبان، فرهنگ و تمدن ایران زمین داشتیم، حتی فردی مثل من که شش کلاس فارسی ابتدایی بیشتر نیاموخته بود.

از همه مهمتر و شاید به غلط امید فراوان به آینده داشتیم و در درون خود فکر می کردیم که در بازسازی و پیشبرد مملکت سهم زیادی خواهیم داشت.

میان تعداد زیادی از دوستان هم زمان آن ادوار می توانم فقط به چند نفری که همگی در گرایش ها و رشته های متفاوت به رده های والایی رسیدند، اشاره کنم: .

هم چنین مرحوم دکتر سیروس بوربور، برادر بزرگتر من که بعد ها در تمامی ادوار از نزدیکان و طبیب خانوادگی فامیل شایگان بود.

اگر بخواهم از حالات شخصی داریوش در دوره تحصیل در ژنو بگویم، باید اشاره کنم که بیش از هر چیز، اهل کاوش و یادگیری در ریزرشته های دانش بود و در آپارتمان محل زندگی اش به عنوان یک دانشجو کتابخانه کمی نامرتب ولی بسیار خوب داشت.

برنامه های جنبی ما حضور گسترده در برنامه های فرهنگی خلاصه می شد، از قبیل اپرا، باله، تاتر، موزه و نمایشگاه های متفرقه و غیره.

بر عکس من که علاقه زیاد به انواع ورزش تابستانی و زمستانی و همچنین سفر کردن را داشتم، داریوش چندان اهل ورزش یا سفر نبود.

از همان سال ها، کشش زیادی نسبت به فرهنگ و تمدن هند و شرق دور داشت و علاوه بر متون درسی، کتاب های زیادی درباره تاریخ، عرفان و مذهب کشورهایی مانند ایران، هند، چین و ژاپن مطالعه می کرد.

این مطالعات باعث شده بود که ضمن آگاهی از وجوه مختلف فرهنگ غرب، غرب زده نباشد.

در آن زمان مُد روز و اغلب انتظارها بر این بود که یک انسان روشنفکر باید گرایش چپی یا توده ای داشته باشد.

شایگان هیچ وقت، چپ گرا نبود، اما بدون تردید همواره یک انسان به تمام معنی روشنفکر بوده است.

از جوانی، بیش از اینکه تحت تأثیر مذاهب شرقی باشد، تحت تأثیر عرفان شرقی بود.

از نظر عقیدتی، مجموعاٌ یک آدم معمولی غیرفعال به شمار می رفت؛ به این معنی که تظاهرات مذهبی نداشت و در هیچ موضوعی از خود تعصب زیاد نشان نمی داد.

از نظر اجتماعی، روابط اجتماعی گسترده ای نداشت و معمولا در مسیر علایق علمی، فلسفی، ادبی یا هنری خودش با افراد خاصی الفت می گرفت.

به گمانم، این روحیه را تاکنون حفظ کرده است.

اگرچه ایران در آن سال ها از نظر سیاسی در شرایط خاصی قرار داشت اما موضوع دوستی و صحبت ما بیشتر در اطراف مطالب فرهنگی بود.

ضمن اینکه نسبت به سیاست بی تفاوت نبودیم، معمولا درباره سیاست با هم کمتر صحبت می کردیم.

محور اصلی سیاست آن زمان بر دو اصل بود چپگرا و راستگرا شاید علت کم صحبتی سیاسی ما به همین دلیل بود که هیچ یک از ما نه چپگرا بودیم و نه راستگرا.

در مجموع، دوره زندگی داریوش شایگان در ژنو را باید دوره زیرساخت شخصیت او بدانیم؛ درحالی که خیلی از افراد - و شاید حتی خود او - ممکن است گمان بر این داشته باشند که شخصیت او بیش از همه، متأثر از دوره تحصیل در پاریس است.

بیشتر مطالعات و تحقیقات زیربنایی داریوش در ژنو صورت گرفت.

حتی پس از اینکه دکترایش را در پاریس گرفت و به ایران بازگشت، بیشتر به تجزیه و تحلیل آموخته های خود پرداخت و در واقع پس از انقلاب بود که دوران نظریه پردازی اصلی او آغاز شد.

دست بر قضا، هر دوی ما پس از انقلاب نیز مدتی را در پاریس سپری کردیم و این دوره ای بود که من ضمن ارائه مشاوره در حرفه خودم یعنی معماری و شهرسازی، به طور جدی به مطالعات ایران شناسی نیز پرداختم.

با این حال، نوع مطالعات تاریخی و فرهنگی من با تحقیقات شایگان که صبغه فلسفی داشت، فرق می کرد و زمان دشواری را می گذراندیم که آینده ایران و خود ما بسیار نامعلوم بود.

به رغم تداوم دوستی مان، کمتر پیش می آمد که مثل گذشته به بحث و تبادل نظر درباره مسایل فرهنگی بپردازیم، صحبت های این دوره پیرامون آینده وطن بود.

از نظر شخصی، می دانیم که شایگان متعلق به یک خانواده نسبتا مرفه است و همواره در وضع مناسب مالی زندگی کرده، اما هرگز اهل تجمل نبوده.

شایگان آدم بی تکلفی است و کسانی که با او از نزدیک آشنایی دارند، این گفته را تأیید می کنند، هر چند که در معاشرت با افرادی که با او سنخیت زیادی نداشته اند قدری مشکل داشته است.

نزدیک به ده سال پیش، به مناسبت شصتمین سالگرد دوستی مان، جشنی گرفتم و او را به همراه برخی از دوستان مشترک به خانه ام دعوت کردم، و امید داشتم در هفتادمین سالروز دوستی مان هم تعدادی از رفقای قدیمی را دورهم جمع کنم که متاسفانه این اتفاق ناگوار رخ داد.

چند روز پیش که با آرزوی بهبود وی به عیادت او رفته بودم، با جسمی غیرمتحرک و روحی سرشار از پویایی و شخصیتی والا رو برو شدم و تمام لحظات هفتاد سال رفاقت مانند تصویری سیار روی پرده سینمای زندگی در برابر چشمانم به حرکت درآمد.

تعدادی از دوستان قدیمی که در مراسم شصتمین سالگرد آشنایی داریوش شایگان و داریوش بوربور شرکت داشتند؛ از راست: ایرج افشار، داریوش شایگان، افسانه جلیل زاده و داریوش بوربور
کلید واژه ها: داستان زندگی - دانشگاه - تحصیل - زندگی - بیمارستان - سکته مغزی - تحصیلات دانشگاهی - میانه - ایران - نویسنده - ایرانی - داستان - فکری - ادامه تحصیل - امروز - دوستی - قدیمی ترین - سکته - انگلستان - رشته - پنجم - خبرنگار - لیورپول - خورشیدی - شهرسازی - هواپیما - تحصیلات - گفتگوی - معماری - همراه