شعر انقلاب؛ در جاده فضای مجازی

سه تن از شاعران در میزگرد بررسی حضور شعر انقلاب در فضای مجازی در کنار واکاوی فرصت های موجود در این حضور نسبت به برخی از تهدیدهای موجود در مسیر هشدار دادند.

- هفت سال فعالیت پایگاه اینترنتی شاعران فارسی زبان و تلاش گردانندگان این پایگاه برای گردهم آوردن شاعرانی از ایران و تاجیکستان و افغانستان و سایر کشورهایی که شعر فارسی در آن تولید می شود به اندازه ای موفق بوده که بنا بر اذعان مدیران این پایگاه اینترنتی که بدون هر گونه بودجه دولتی اداره می شود توانسته مرز هشتاد و پنج میلیون بازدید کننده را در این مدت پشت سر بگذارد.

این مساله بهانه ای بود تا با جمعی از گردانندگان این پایگاه در کنار مرور برخی دغدغه ها در زمینه حضور و عرضه ادبیات به ویژه شعر در فضای مجازی به فعالیت های این پایگاه نیز نگاهی بیاندازیم.

در این نشست علیرضا قزوه از مدیران این پایگاه، عبدالرحیم سعیدی راد سردبیر سایت و رضا اسماعیلی از نویسندگان و مدیران این پایگاه حضور داشتند که متن این نشست در ادامه از نگاه شما می گذرد.

اجازه می خواهم بحث را با نگاهی تاریخی به عرضه ادبی در سال های پس از انقلاب آغاز کنم.

در سال های دهه شصت و یا هفتاد به طور مشخص شتابزدگی دهه هشتاد و نود برای عرضه آثار ادبی در میان شاعران و نویسندگان دیده نمی شود.

شاعر شعرش رامی سرود و مدت ها کار می کرد بعد برای مجله ای ارسال می شد و پس از مدتی شعرش منتشر می شد و اگر خوش شانس بود نقد و نظری در شماره های بعدی روی آن اثر منتشر می شد.

اما امروزه این مساله تغییر کرده.

شاعر بلافاصله پس از سرایش اثر آن را در مدتی کوتاه در اختیار مخاطبانی به اندازه شمارگان یک یا دو چاپ از کتابش می گذارد.

این هم مایه آسیب است و هم مزایایی دارد.

می خواهم بدانم که کدام بخش از این دو مساله بیشتر به چشم آمده است؟ اسماعیلی: در دهه اخیر فضای مجازی و اینترنت باعث شده بسیاری از شاعران از صفحات روزنامه روگردان شوند و ذهنشان را معطوف به این فضای تازه کنند.

امکانی که فضای مجازی برای ادبیات ایجاد کرده بیش از تهدید یک فرصت را برای ما ساخته است.

فضای مجازی توانسته به تقویت تعامل میان جامعه ادبی کمک بسیاری کند، سرعت را بالا ببرد و حجم زیادی از آنها را به هم متصل کند.

از سوی دیگر فضای مجازی در عین حال که باعث سرعت عمل در انتشار آثار است، نقطه ضعف هایی دارد که اگر کارشناسان به آن توجه نکنند خسارت هم وارد می سازد.

به عبارت دیگر فضای مجازی سازنده موقعیتی است که اگر با نگاه کارشناسی به آن توجه می شود می تواند یک کارگاه آموزشی در زمینه ادبیات باشد.

مثلا شاعری کانالی در تلگرام راه می اندازد و با اداره تخصصی آن تاثیرگذاری زیادی را در سطح دانش اعضا ایجاد می کند و افراد متوسط و ضعیف را در کنار شاعران درجه یک با خود می پروراند.

البته سرعت عمل در فضای مجازی موضوعاتی مانند اشتباه نویسی را نیز دامن می زند اما باید بدانیم که سرعت این اتفاق را اجتناب ناپذیر کرده است.

سابق بر این شاعر مدتها روی اثرش تامل می کرد و به اصطلاح چکش کاریش می کرد و با عبوردادنش از چند فیلتر آن را اصلاح جدی می کرد و ماحصل کارش را مبدل به اثری فاخر می کرد اما امروزه به خاطر سرعت، آثار به ویژه آثار جوانان خام عرضه می شود.

من معتقدم حضور هوشمندانه ادبیات در فضای مجازی می تواند جلوی چنین اتفاقاتی را گرفته و نوع شرکت ما توام با مدیریت می تواند از این فرصت زمینه بهره برداری بیشتری را فراهم سازد.

با توضیحات شما می خواهم این سوال را هم بپرسم که فعالیت ادبی در فضای ادبی چقدر روی تخیل و ذهن شاعر و نویسنده برای تولید اثر تاثیر می گذارد؟ قزوه: فضای مجازی این روزها همه ما را درگیر خود کرده است.

این فضا جدای از ایفای نقش مثبت و یا منفی و تخریبی برای ادبیات، یک مشکل برای جامعه ما ایجاد کرده است.

فضای مجازی ما را از خانواده و جامعه دور کرده است وسر همه مان را در لاک خودمان فرو برده است و مهمتر از آن به سرعت در حال تغییر دادن سلیقه ما هم هست.

ما یادمان هست در روزهای اول گوشی تلفن های همراه چه اندازه بود و امروز چقدر و یا یادمان هست تب وبلاگ و سایت و فیس بوک را و اینهمه چطور در عرض یک دهه از فضای ذهنی ما خارج شد.

فضای مجازی و دور پرشتابش معلوم نیست فردا برای ما چه به ارمغان می آورد.

پس باید به این موضوع حساس شد که قرار است به کدام سو هدایت شویم.

باید حساس باشیم به میزان اسلامی و ایرانی بودن فضای مجازی .

چقدر می شود در آن اهداف انقلاب اسلامی را جستجو و یا یادآوری کرد.

به نظرم ما تب زدگانی هستیم که هنوز خیلی راجع به بیماری مان فکر نکرده ایم.

سابق بر این اما در فضای حقیقی و در کار مجله و روزنامه فضای بیشتری برای تامل وجود داشت.

اما امروز انتخاب مدیر صفحه ادبی و .

کنار رفته و طرف هر چه بخواهد را منتشر می کند و برای خودش لایک و هوادار هم کسب کرده است.

به نظر من خیلی از این استقبال ها در فضای مجازی واقعی نیست.

مثلا شاعری درجه چندم یک بیت ضعیف می گذارد و برای خودش ده هزار لایک می گیرد و در مقابل شاعر خوب دیگری اثری در این فضا منتشر نمی کند و رفته رفته مهجور می شود.

فضای مجازی و وقتی که از هنرمند می گیرد به او چیزی یاد نمی دهد.

زمانی را که شاعر برای اینستاگرام می گذارد اگر صرف خواندن یک کتاب تذکره یا شرح شعر بکند برایش آورده بیشتری دارد اما این اتفاق رخ نمی دهد.

همه سرمایه شعر ایران را نباید در لایک و فالوئرهای فضای مجازی دنبال کرد و از آن انتظار داشت.

الان ما شاعری داریم که حدود 13 هزار نفر برای یک بیت از او لایک گذاشته اند اما آن بیت را هر طور نگاه می کنی از یک بیت درجه سه سبک هندی هم ضعیف تر است.

اینها یعنی اینکه سلیقه ادبی جامعه خراب شده است و تقلیل یافته است.

قبلا اگر شعر بیژن نجدی در روزنامه اطلاعات چاپ می شد یا شعرهای محمد علی بهمنی و سهیل محمودی و قیصر امین پور، مخاطب شاهد یک نوگرایی و حس تازه در آن بود و حرف های جدید را می شد در آن جستجو کرد اما امروز متولی صفحات انتشار مطالب نه یک سردبیر و منتقد که خود شاعر است و هدف هم تنها مطرح کردن خودش است.

ما در دوران جنگ به خاطر داریم که حتی اشعاری از جهان عرب در نشریات ما منتشر می شد.

چرا؟ چون نفسانیت بر کار ما غلبه نمی کرد اما امروز در فضای مجازی نفسانیت بیداد می کند و اگر نقدی هم باشد خیلی سریع پاک می شود.

من هم اگر در فضای مجازی حضور دارم تنها به خاطر تعدیل این فضا و شکستن این فضای نفسانی است.

در یک کلام رصد ما نشان می دهد جریان شعر انقلاب از فضای مجازی فعلی پیرامون ادبیات خلق نمی شود.

قله های ما در دهه شصتی ظهور کرده اند که در آن اینترنت و تلگرام نیستند.

بحران پیش رو این است که آینده جریان انقلاب در فضای امروز ادبی ما که با فضای مجازی آمیخته شده است، به چه مسیری خواهد رفت و فرجامش چه خواهد بود.

نگاه هوشیارانه به حضور ادبیات در فضای مجازی به معنای عقب نشینی از وضعیت جاری آن است؟ اسماعیلی: البته من معتقدم عقب نشینی از این فضا باعث غلبه جریان معاند شده و وضعیت از شکل فعلی بدتر خواهد شد.

به نظرم باید از اینکه شاعران به نام معاصر و جریان انقلاب مدیریت جریان های ادبی را در فضای مجازی بر دست بگیرند، حمایت شود.

مثلا از اینکه یک کانال تلگرامی شخصی راه انداخته و در آن به تولید محتوا بپردازند، حمایت کنیم و به آن به مثابه یک چراغ راه نگاه کنیم.

فرو رفتن در پیله انزوا و انفعالی عمل کردن به نظرم وضع را از این بدتر می کند.

آیا نمی شود فضای مجازی را جدای از تهدید یک فرصت نیز برای جریان شعر و ادبیات امروز کشور دانست؟ سعیدی راد: فضای مجازی به نظر من خالق فرصت های خوبی برای ماست.

مثلا قالبی به نام عکس شعر در جریان ادبی ما، خالق فضای مجازی است، منظورم جریانی است که در آن برای یک عکس بیت شعری سروده شده و به همراه آن عرضه می شود در حالی که آن بیت به تنهایی بدون عکس معنایی ندارد.

این یک نمونه از شرایط تازه ای است که فضای مجازی برای ادبیات خلق کرده است.

در کنار این مساله فضای مجازی برای ما قابلیت دسترسی سریعتری نسبت به قبل به شعر ایجاد کرده است.

مثلا به جای اینکه هفته ای منتظر بمانیم برای استفاده از شعر اساتید، می شود از آثاری که در صفحات مجازیشان منتشر می کنند استفاده کرد و این موضوع می تواند کانالی برای ارتباط میان شاعران جوان و اساتید باشد و قدمی در راه برگزاری یک انجمن ادبی مجازی برداشته شود.

از طرف دیگر فضای مجازی قابلیت دربرگیری اشعار شاعران را بسیار بیشتر کرده است و امکانی ساخته تا مخاطبان بیشتری به یک قطعه شعر دسترسی داشته باشند.

اینها اتفاقات خوبی است که فضای مجازی رقم زده است ولی نمی شود منکر مصیبت های فضای مجازی برای شعر نیز شد مثلا نمی شود تسهیل در دزدی ادبی و یا کپی برداری از تولیدات دیگران را در فضای مجازی نادیده گرفت.

متاسفم که در کشور ما این دست موضوعات هنوز جدی گرفته نمی شود و کسی با این سارقان کاری ندارد.

از طرف دیگر فضای مجازی امکان حرمت شکنی اساتید را نیز تسهیل کرده است و حتی باعث شده یک فرد با اسم مستعار و یا اسم شاعری دیگر به بدگویی بپردازد و موجبات دلسردی و دلگیری را فراهم کند.

مثلا خود من کاربری داشتم که مدت ها با نام شاعری مشهور به من فحش می داد.

برخی هم البته در فضای مجازی توهم شاعری پیدا کرده اند و از راه اصلی شعر که نقد پذیری است دور شده اند.

خو کرده اند به تعریف تمجیدهای رایج در این فضا.

مشکل دیگر فضای مجازی عادت دادن شعرا به کوتاه نویسی است.

این به خودی خود ایرادی ندارد اما مثلا جایگاه قصیده یا مثنوی در این فضا درک نمی شود و شعرهای بلند خوب در آن دیده نمی شود.

فضای مجازی این را از ما گرفته است.

رضا اسماعیلی: به باور من فضای مجازی به مردمی کردن ادبیات ما کمک بسیاری کرده است.

در گذشته نویسنده یا شاعر برای خودش اثری تولید و منتشر می کرد و قشر خاصی هم مخاطبش بود و با تایید آنها به راهش ادامه هم می داد بی آنکه قضاوتی جدی درکارش شده باشد.

این همان نقشه راهی بود که جریان ادبی روشنفکر در ایران پیموده و هنوز هم می پیماید اما امروز نویسنده و شاعر وقتی در فضای مجازی کارش را به قضاوت می گذارد، جدای از آن بخش خاص، مردم هم به قضاوت آن می پردازند و این به مردمی کردن ادبیات در کشور ما به صورت تدریجی منجر می شود در نگاهی بلندتر می شود گفت که با مدیریت حضور ادبی در فضای مجازی می شود رفته رفته ادبیات انقلاب اسلامی را به واسطه مطالعه و اطلاع مردمانی در سایر قاره ها به سمت جهانی شدن، ترجمه و موضوعاتی از این دست پیش برد.

در بخش پایانی نشست تمایل دارم که کمی درباره سایت شاعران فارسی زبان به عنوان یک نمونه موفق در استفاده از فضای مجازی برای ترویج ادبیات انقلاب اسلامی بپردازم.

به همین خاطر می خواهم درباره ایده شکل گیری این سایت و خدماتی که امروز ارائه می کند بیشتر بدانم.

سعیدی راد: چندی قبل با آقای قزوه درباره فراهم کردن فضایی در اینترنت برای کار در عرصه شعر صحبت می کردیم.

ایشان هنوز به هند سفر نکرده بودند.

ایده ما بازسازی دوباره صفحه ادبی مشهور بشنو از نی روزنامه اطلاعات به مدیریت ایشان اما در فضای مجازی بود.

آقای قزوه پیشهاد تشکیلی وبلاگی به همین نام را دادند.

این وبلاگ به صورت دو نفره احداث شد.

کسی پیدا شد که امور فنی آن را انجام دادو خیلی زود این وبلاگ مخاطبان بسیاری پیدا کرد و از سراسر کشور مراجعه زیادی به آن شد.

وقتی حس کردیم باید این فضا وسعت پیدا کند، از این وبلاگ به سایت شاعران فارسی زبان رسیدیم.

فکر کنم حدود هفت سال قبل بود.

قزوه: وقتی سایت به راه افتاد ما انجمن ادبی بیدل را در هند داشتیم که از شکل گیری سایت حمایت زیادی کرد هرچند که همزمان در هندوستان سایتی با عنوان هندیران داشتیم که محل رجوع و پیوند شعر و شاعران ایران و هندوستان بود و بیشتر استادان دانشگاه در آن حضور داشتند و چند انجمن ادبی مجازی و حقیقی را به هم پیوند می داد.

سعیدی راد: کم کم دوستانی که می توانستند در سایت کمکی کنند را در گوشه وکنار پیدا کردیم و بخشی از سایت را برای اداره در اختیار آنها قرار دادیم.

همه دوستان عاشقانه و رایگان کار کردند.

ما هم موسسه ای نداشتیم و تشکیلاتی که بخواهیم حق الزحمه ای پرداخت کنیم همه تنها و تنها دلی کار می کردند.

امروز سایت ما هم بخش خبری مستقل دارد .

هر شاعری می تواند دفتر شعر اختصاصی مجازی خود را داشته باشد و نفراتی هم هستند که از دفاتر شعر شاعران آثار برگزیده را به صورت هفتگی انتخاب و منتشر می کنند.

قزوه: البته فضای مجازی در دوره ای در دست جریان مخالفان انقلاب بود.

در دوره ای سایت ها و وبلاگ های ادبی با مخاطب چها پنج هزار نفری در دست آنها بود.

حس کردیم که این اتفاق برای مخاطب جوان جذابیت دارد و از قضا در میان شاعران و ادیبان جبهه انقلاب هم این اتفاق مهجور مانده است.

به همین خاطر ایده شکل گیری پایگاه اینترنتی شاعران فارسی زبان به ذهنمان خطور کرد و با حضور پانزده شانزده نفر از بچه های همراه این پایگاه شکل گرفت.

در این سایت نشان دادیم که همه سرمایه شعر فارسی در ایران نیست.

ما نباید تنها خودمان را متولی شعر فارسی بدانیم، افغانستان هم در این جمع وارد است و همچنین تاجیکستان.

حالا بگذریم از آنچه ما را جدا کرده است.

در این سایت فکر کردیم و تلاش که شاعران سه کشور را کنار هم قرار دهیم و تا حد زیادی هم در این زمینه موفق شدیم تا بر اساس ظرفیت های ادبیات انقلاب، طرح نویی درانداخته شود.

خوشحالیم که این سایت امروز به جایی رسیده که روزانه تا صد هزار کلیک داریم و تعداد بازدیدهای ما از جمعیت ایران بیشتر شده یعنی بیش از 85 میلیون بازدید در طول پنج شش سال گذشته داشته ایم.

الان تقریبا تمامی شاعرانی که در کشورهای مختلف پیرامون ما اعم از هند و اوکراین و روسیه و اروپا و سایر کشورها به زبان فارسی شعر می گویند با سایت ما همکاری دارند.

ما در تمامی حوادث پررنگ اخیر کشور حضور داشته ایم از بزرگداشت آتش نشانان شهید تا موضوعاتی فراملی مانند استکبارستیزی.

سعیدی راد: این سایت امروزه با بیش از 4 هزار عضو و با تخصص های مختلف شغلی را در خود گردآوری کرده است.

جدای از آن همه شاعران در این سایت با شناسنامه شعر منتشر می کنند و اشعار منتشر شده نیز همیشه دارای کیفیت مطلوبی هستند.

قزوه: نکته دیگری که مایلم به آن تاکید کنم این است که این سایت برای اداره خود دستش در جیب خودش است و گردانندگان هم برای خود سهم و مبلغی انتظار ندارند.

اگر مبلغی هم در میان باشد تنها برای هدایت سخت افزاری سایت است.

من دیده ام چه جاهایی دارند بودجه می گیرند اما ما به عنوان سایتی که موضعمان در خط ولایت و رهبری و ضداستکباری است دنبال بودجه گرفتن نرفته ایم.

در عین حال اعلام هم کرده ایم که سایت ما پذیرای همه هست و همه با هر سلیقه ای می توانند در آن عضو شوند و شعر به اشتراک بگذارند.

کلید واژه ها: فضای مجازی - مجازی - شاعر - شاعران - ادبی - اینترنت - مدیران - نویسندگان - ادبیات - اسماعیلی - منتشر - فارسی - تاجیکستان - افغانستان - دهه هشتاد - هایی - خوش شانس - روزنامه - تاریخی - کارگاه - ایران - جامعه - خسارت - تولید - بودجه - هشدار - اداره - جاده - موفق - زبان