مهدی فرمانیان - حسین حجت خواه واکاوی اراده الهی در اندیشه فلاسفه و متکلمان اسلامی

در اندیشه متکلمان نخستین امامیه، با تأکید بر مضامین احادیث اهل بیت (ع)، اراده یکی از مراتب فعل الهی و به معنای �عزم بر مشیت� بود؛ اما مدرسه بغداد، - همگام با معتزله بغداد، آن را به �فعل الهی� یا �امر به فعل� تفسیر کرد.

چکیده اراده الهی از مهم ترین مباحثی است که تبیین کلامی و فلسفی آن با یکدیگر متفاوت است؛ هرچند برخی متکلمان در تفسیر اراده الهی به اندیشه فلسفی گراییده اند.

در اندیشه متکلمان نخستین امامیه، با تأکید بر مضامین احادیث اهل بیت (ع)، اراده یکی از مراتب فعل الهی و به معنای عزم بر مشیت بود؛ اما مدرسه بغداد، همگام با معتزله بغداد، آن را به فعل الهی یا امر به فعل تفسیر کرد؛ گرچه ذاتی دانستن اراده و تفسیر آن به علم به مصلحتِ در فعل نیز طرفدارانی داشت.

پس از مدرسه بغداد و در طول تاریخ کلام امامیه، تحلیل اراده تحت تأثیر اندیشه فلسفی قرار گرفت و سرانجام در مدرسه حله، اراده به امری ذاتی یا همان داعی، یعنی علم به مصلحت و خیریت در فعل تفسیر شد.

در این پژوهش، درصدد هستیم با واکاوی چیستی اراده از دیدگاه فیلسوفان و متکلمان، سیر تطور آن را در سده های میانه، به ویژه در اندیشه کلامی مدرسه بغداد و حله بررسی کنیم و با ارزیابی تطبیقی این دیدگاه ها، نسبت آنها را با رویکرد روایات در این زمینه دریابیم.