حذف خدا در اندیشه روشنفکری

روشنفکر دقیقاً معادل منورالفکر و منورالعقل نیست.

بلکه ترجمه انتلکتوئل است، و منورالفکر و منورالعقل ترجمهafkularer به آلمانی یا eclaire به فرانسوی.

- درآمد در دوران قاجار ـ تقریباً اواسط آن دوره یعنی زمان ناصرالدین شاه ـ برای نخستین بار در ادبیات اجتماعی ـ سیاسی ایران در آثار افرادی که نوعاً فراماسون بوده و در غرب تحصیل کرده یا نگاهشان به غرب است، با تعبیر منورالفکر یا منورالعقل مواجه می شویم؛ امّا چه قبل از اسلام و چه بعد از اسلام مطلقاً تعبیر منورالفکر یا منورالعقل را نداشتیم.

در ادبیات آن روز، برای نخستین بار در آثار افرادی چون میرزا ملکم خان، میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی با این تعبیر روبرو می شویم که البته این تعبیر، جعل و ابداع ایشان نیست؛ بلکه یک تعبیر وارداتی و ترجمه اروپایی به فارسی است که بعد شایع می شود.

در دوران پهلوی اول و دیکتاتوری رضاخان، این تعبیر مطرح می شود و کلاس ها و سخنرانی هایی گذاشته می شود و کانونی تأسیس می شود به عنوان کانون پرورش افکار و بعد از شهریور سال 20، تعبیر منورالفکر و منورالعقل جای خود را به روشنفکر می دهد؛ و دیگر همه جا پر می شود از روشنفکر.

روشنفکر و انتلکتوئل، لزوماً و عیناً منورالفکر و منورالعقل نیست.